Brzeszcze

Kategoria: Dolina Górnej Wisły, Gmina Brzeszcze, Powiat oświęcimski


Miasto w powiecie oświęcimskim, położone przy szosie Pszczyna – Oświęcim i linii kolejowej Czechowice-Dziedzice – Oświęcim. Legendy podają, że Brzeszcze istniały już w XIII w., ich rozwój został jednak zatrzymany przez najazd Mongołów w 1241 r. Zgodnie ze źródłami, historia Brzeszcz sięga XV w. – pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1438 r. Należała ona do Księstwa Oświęcimskiego, od 1457 r. była własnością króla polskiego. Dzierżawili ją m.in. Jakub z Dębna herbu Dębno, Mikołaj Słup herbu Kornicz, Myszkowscy herbu Jastrzębiec, Tęczyńscy herbu Topór, Komorowscy herbu Korczak, Małachowscy herbu Nałęcz. Ludność zajmowała się głównie rolnictwem, hodowlą zwierząt i ryb.
Miejscowość została spalona podczas potopu szwedzkiego. W 1772 r. w wyniku I rozbioru Polski zostały przyłączone do Austrii. Zastój gospodarczy i tzw. „bieda galicyjska” nie sprzyjały rozwojowi wsi. W 1778 r. Brzeszcze objął Fryderyk Dunin herbu Łabędź. Po jego śmierci wieś przejął Dominik Gherri, nadworny lekarz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ten umarł bezpotomnie, dobra swoje przekazując wychowanicy, Wiktorii Klose, która postanowiła je sprzedać. Wymieniła je na tzw. „dobra chrzanowskie” – Chrzanów wraz z przyległościami – z rodziną Habsburgów, którzy z kolei przekazali je w późniejszym okresie Polskiej Akademii Umiejętności. Dopiero gdy w 1904 r. wybudowano kopalnię węgla kamiennego, Brzeszcze weszły na drogę rozwoju. Budowano nowe osiedla i sprowadzano robotników. Miasto rozwijało się też kulturalnie, założono oddział Towarzystwa Szkoły Ludowej, w 1909 r. rozpoczął działalność Teatr Włościański. Jego tradycje po 1. wojnie światowej kontynuował zespół teatralny przy TSL, wystawiający m.in. Krakowiaków i Górali.
W 1914 r. powstał oddział Powiatowego Komitetu Narodowego organizujący werbunek do Legionów Polskich. Z Brzeszcz wyruszyło 75 ochotników. W okresie międzywojennym w mieście działało około 20 organizacji, m.in.: Związek Legionistów, Związek Strzelecki, Liga Obrony Przeciwlotniczej. W 1939 r. wybuchła wojna, która odcisnęła się piętnem na tutejszej tradycji i historii. Niemieckie władze okupacyjne zmieniły nazwę miejscowości na niem. Kohlendorf. Założono w Brzeszczach dwa podobozy koncentracyjne KL Auschwitz, których więźniowie pracowali w szkółce drzew, cieplarni, chlewni i kopalni, budowali także elektrownię „Andreas”, która miała wejść w skład koncernu Hermann Göring, nigdy jednak jej nie ukończono. W obozie żeńskim zlokalizowanym na Borze w październiku 1942 r. doszło do masakry więźniarek. Zginęło około 90 kobiet, wśród których znajdowały się głównie żydówki francuskie. Miejscowa ludność angażowała się w pomoc więźniom, działały tu struktury Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich, Gwardii Ludowej, PPS. Działacz PPS Jan Nosal został w 1944 r. rozstrzelany przez niemieckie władze. Brzeszcze zostały wyzwolone przez wojska radzieckie prawdopodobnie 27 stycznia 1945 r., choć trwają o to spory.
Po wojnie osada zaczęła rozwijać się gospodarczo i w lipcu 1962 r. nadano jej prawa miejskie, otrzymała też (w 1967 r.) Krzyż Grunwaldu III klasy za niesienie pomocy więźniom w czasie II wojny światowej. W tamtych czasach zaczęło się rozwijać życie kulturalne i społeczne w mieście. Wybudowano dwa kina, Ośrodek Kultury, kilka szkół i przedszkoli oraz zaczął nabierać znaczenia lokalny klub sportowy Górnik Brzeszcze. Po wydarzeniach 1989 r. miejscowość utrzymała się – w przeciwieństwie do wielu innych osad górniczych – w dobrej sytuacji gospodarczej. Kopalnia nabrała na znaczeniu i w 2005 r. dokonała fuzji z Kopalnią Węgla Kamiennego „Silesia”.
(za Wikipedią)

Warto zobaczyć:

Neobarokowy kościół św. Urbana, pod którego kamień węgielny położono w 1874 r., parafię zaś erygowano tam w 1904 r. Budowa trwała ponad 30 lat, czego powodem były trudności formalne, a także finansowe. Ówcześnie wieś liczyła niewiele ponad 2000 mieszkańców, więc wyposażenie gromadzono latami, licząc na darowizny. Na uwagę zasługuje fakt, że jego dębowe ołtarze boczne w stylu barokowym zostały sprowadzone z Kościoła Mariackiego w Krakowie. Decyzję o tym podjęto w 1890 r. dzięki wsparciu pochodzącego z Brzeszcz ks. Józefa Bielenina. Pierwszym proboszczem został Julian Migdałek, sprawujący posługę w latach 1904–25.
XVIII-wieczny słup graniczny, austriacki.
Szereg XIX-wiecznych przydrożnych kapliczek.
W trakcie badań archeologicznych jest teren, na którym odkryto pozostałości drewnianego kościoła św. Otylii z XVI w., spalonego wg podania w 1655 r. przez Szwedów.
(za Wikipedią)

Dodaj komentarz