Leszno

Kategoria: Miasto Leszno, Wysoczyzna Leszczyńska
Tagi: , , ,

Miasto na prawach powiatu (64 tys. mieszkańców) w województwie wielkopolskim, położone na Wysoczyźnie Leszczyńskiej. Wzmiankowane w 1393 r. jako osada Leszczno, własność Stefana z Karnina herbu Wieniawa, ród ten przybrał od swej osady nazwisko Leszczyńscy. W XV w. istniały tu dwie osady Leszczno i Leszczynko. W pocz. XVI w. Leszno stało się znaczącym centrum reformacji, w 1516 r. osiedlono braci czeskich. W 1547 r. Rafał IV Leszczyński nadał osadzie prawa miejskie, sprowadzenie tkaczy śląskich spowodowało szybki rozwój miasta. W 1626 r. bracia czescy utworzyli tu szkołę wyższą, mieszkał tu reformator pedagogiki Jan Ámos Komenský. Leszno było największym w Wielkopolsce ośrodkiem drukarstwa, związanym z działalnością uchodźców ze Śląska, współżyły tu cztery wyznania: bracia czescy, luteranie, katolicy i żydzi. W latach 1636-1639 nastąpiło znaczne powiększenie obszaru miasta, otoczono je nowymi fortyfikacjami ziemno-bastionowymi. W 1655 i 1707 r. miasto zostało spalone i zniszczone, jednak nadal było znaczącym ośrodkiem sukiennictwa. Od 1738 r. własność Sułkowskich, w 1793 r. Leszno wcielono do Prus. W 1856 r. doprowadzono kolej na trasie Wrocław-Poznań, w 1886 r. ulokowano tu siedzibę powiatu. Większość mieszkańców stanowili pod koniec XIX w. Niemcy, jednak po odzyskaniu niepodległości zaczęli wyjeżdżać z miasta. W czasie wojny 80 % mieszkańców zostało deportowanych do Generalnego Gubernatorstwa. 31 stycznia 1945 r. wkroczyła do Leszna Armia Czerwona. W 1971 r. wybudowano nowy dworzec kolejowy i autobusowy, wyprowadzono ruch poza centrum miasta, w latach 1975-1998 Leszno było stolicą województwa leszczyńskiego.

Zobacz mapę
Linki:
Źródło – wikipedia
Strona miasta

Warto zobaczyć:

Barokowy kościół Św. Krzyża
Pierwszy kościół, drewniany, wzniesiono w 1635 r. Spłonął w latach 1656 i 1707. Obecna budowla z lat 1711-16 jest dziełem Pompeo Ferrariego i Adama Stiera, nadbudowy wieży wg projektu z 1743 r. Karola Marcina Frantza dokonano w 1782 r. W 1909 r. wykonano hełm wieży. W początkach XVIII w. kościół uchodził za najpiękniejszy przykład luterańskiego budownictwa sakralnego w Wielkopolsce i stanowił wzór dla budowli w Poznaniu i Rawiczu. Wewnątrz klasycystyczne wyposażenie z XVIII/XIX w. Ściany opinają toskańskie pilastry, środkowa część nakryta pozornym sklepieniem kolebkowym z lunetami, nad emporami sklepienie półkoliste z lunetami.

Bogaty zbiór epitafiów na ścianach kościoła Św. Krzyża. Rzeźbione w piaskowcu płyty pochodzą z XVII-XIX w. i upamiętniają zmarłych zamożnych mieszczan i członków ich rodzin. Szczególnie ciekawe są: epitafium Adama Samuela Hartmanna, nauczyciela króla Stanisława Leszczyńskiego, nagrobek kowala z atrybutami pracy, epitafia dziecięce oraz bogata w treści teologiczne i biblijne płyta upamiętniająca Eliasa Müllera, znajdująca się na ścianie kościoła od strony południowej.

Lapidarium rzeźby nagrobnej, utworzone w latach 1956-1960 z ok. 100 nagrobków i obelisków przeniesionych ze zlikwidowanych cmentarzy protestanckich, pochodzących z XVII, XVIII i XIX w. Najważniejszymi z nich są: płyta z personifikacją Nadziei i Miłości oraz z postacią Dobrego Pasterza, nagrobek drukarza, który zmarł w 1691 r., płyta z 1732 r., na której widnieje niemieckojęzyczny napis „Lesczno”, epitafium zmarłej w 1641 r. dziewczynki, płyta upamiętniająca rodzeństwo Lysefarth, zmarłe w 1630 r i nagrobek z 1625 r. kowala Nitscha. Przed murem kościoła grób doktora Jana Metziga. Można również zobaczyć obelisk Samuela Zugehöra, znanego wytwórcy prochu i obelisk z nazwiskami rodzin kalwińskich np. Unrugów i Bukowieckich, na cokole widnieją herby Wieniawy, Junosza, Nałęcz i Szreniawa.

Barokowy kościół św. Mikołaja. Powstał na miejscu kościoła zniszczonego podczas pożaru w 1656 r. Odbudowany w latach 1682-95 wg projektu Jana Catenazziego z fundacji Rafała Leszczyńskiego, wieże otrzymały obecny kształt po pożarze w 1790 r. W latach 1905-07 neobarokowa rozbudowa od wschodu.

Wyposażenie kościoła św. Mikołaja z pocz. XVIII w. Wnętrze na­kryte sklepieniami kolebkowymi z lunetami na gurtach, w przyziemiu wież skle­pienia kolebkowo-krzyżowe. Ołtarz główny Jana Adama Stiera z 1744 r. z rzeźbami Aarona i Mojżesza przy ko­lumnach i aniołów na gzymsie. W ołtarzu obraz Trójcy Sw. z MB z XVIII w. Michellangelo Palloniego, w nadstawie płaskorzeźba Baranka na księdze ta­jemnicy. Po prawej stronie od wejścia głów­nego ołtarze:
1. Z obrazem Serca P. Jezusa, z rzeź­bami św. Jana Ewangelisty i dwu świętych niewiast oraz z obra­zem św. Jadwigi w zwieńczeniu. Na ołtarzu anioł trzymający obraz MB Nieustającej Pomocy.
2. Sw. Anny Samotrzeć z płasko­rzeźbami św. Anny, NMP i Jezusa — u dołu, Komunii św. Stanisława Ko­stki u góry. Figury śś. Piotra i Pawła, Wawrzyńca i Jana Chrzciciela po bo­kach i św. Kazimierza na szczycie.
3. Z obrazem MB Wniebo­wziętej w polu środkowym i św. Anto­niego Pustelnika z zwieńczeniu, z fi­gurami św. Józefa z Dzieciątkiem i Piotra, dzieło Krystiana Grunwalda.
Po stronie lewej od wej­ścia znajdują się ołtarze:
1. Z obrazem św. Judy Tadeusza w po­lu środkowym i męczeństwa św. Dyzmy w zwieńczeniu.
2. Z obrazem wizji św. Antoniego Pa­dewskiego w polu środkowym.
3. Z rzeźbami MB, św. Jana i św. Marii Magdaleny (XVIII w.), dokomponowanymi do krucyfiksu z XVII w., w zwieńczeniu rzeźby anio­łów i obraz św. Jana Nepomucena (ok. 1744 r.), dzieło Krystiana Grunwalda.
Na końcu przejść nagrobki Rafała Leszczyńskie­go, wojewody i podskarbiego koronnego i Bogu­sława Leszczyńskiego, biskupa z XVIII w., prawdopodobnie wg projektu Józefa Szymona Bellottiego. Ponad arkadami kartusze ze szkieletami, w zwieńczeniach kartusze z herbami (Denhoff, Wieniawa, Jastrzębiec, Brodzicz). W nagrobku Rafała Chronos i putto w hełmie z koroną, w nagrobku Bogusława — anioł i putto z infułą i koroną. Przy nagrobku Bogusława Leszczyńskiego alegoryczne figury Wiary, Nadziei, Pra­wdy oraz Miłosierdzia i Cnoty, zaś Ra­fała — alegoria władzy królewskiej i urzędu podskarbiego (z atrybutami: pie­częcią, mieszkiem, książką, dwiema mi­trami książęcymi), władzy wysokiego urzędu, sprawiedliwości.
Na filarach boczne ołtarze: 1. Pokuty św. Marii Magdaleny i św. Piotra, 2. św. Józefa i św. Marii Egipcjanki (autorem obrazów św. Marii Magdaleny i św. Józefa z Dzieciątkiem jest Szy­mon Czechowicz; XVIII w.), 3. z rzeźbami Michała Archanioła w locie na tle obelisku, Archaniołów Gabriela i Rafała przy kolumnach oraz Anioła Stróża w zwień­czeniu 4. z rzeźbami św. Kajetana w środku, św. Sebastiana i Rocha przy kolumnach oraz Joachima w zwieńcze­niu. W przejściu pod południową wieżą się kaplica Wieczystej Adora­cji poświęcona w 1974 r.
Drewniana barokowa ambona, na bal­dachimie rzeźby Ojców Kościoła i MB wśród anioł­ków, ewangelistów i Jana Chrzciciela u szczytu. Na korpusie rzeźby św. Antoniego z Dzieciątkiem, apostoła i św. Piotra, na zapiecku Vir Dolorum. Na parapecie schodów figury św. Piotra z Alkantry, Franci­szka z Asyżu i Jacka Odrowąża. Po przeciwnej stronie nawy głównej cenna figura św. Jana Nepomucena. Chór muzyczny wsparty na arkadzie o łuku koszowym, na balustradzie herb Leszczyńskich — Wieniawa.

Późnogotycki kościół św. Jana Chrzciciela, wybudowany w latach 1652-54 przez braci czeskich wg projektu Marcina Woidego. W 1656 r. i 1707 r. spalony. Od strony zachodniej barokowa kaplica Gruszczyńskich autorstwa Pompeo Ferrariego z 1711 r. Na przyporze zegar słoneczny z datą 1653. Na północnej ścianie XVIII-wieczne epitafia zmarłych dzieci Karola Gotfryda Woide, duchownego Jednoty, późniejszego pastora w Londynie.

Barokowy ratusz z końca XVII w., zachował relikty pierwszego ratusza z 1639 r. W obecnej formie odbudowany przez Pompeo Ferrariego w 1712 r., hełm wieży z 1817 r. Wśród budowniczych Marcin Woide, Jerzy Catenazzi i prawdopodobnie Dominik Merlini, twórca warszawskich Łazienek. Na wschodniej ścianie kartusze z herbami właścicieli miasta i symbolem sprawiedliwości.

Większość zabudowy rynku stanowią kamienice wybudowane w latach 1870-1914. Sprzed pożaru w 1790 r. dotrwały nieliczne barokowe kamieniczki ze szczytowymi fasadami. W pierzei północnej kamieniczka nr 15 z XVII/XVIII w., której fasadę wieńczy obelisk z półksiężycem i dom wg tradycji należący do Jana Jonstona (1603-1675), wybitnego lekarza i uczonego, w którym od 1788 r. mieści się apteka, nad wejściem godło domu „Pod Łabędziem”. Na wschodniej pierzei najstarszy budynek w rynku, kamieniczka nr 29 z podcieniami prawdopodobnie z 1634 r.

Dawna szkoła żydowska (Bet ha-Midrasz) przy ul. Średniej 4. Barokowy budynek z poł. XVIII w., służył jako szkoła Talmudu, miejsce studiowania świętych ksiąg oraz dom modlitwy.

Dawne gimnazjum, zbudowane wg projektu Catenazziego ok. 1714 r. w miejscu wcześniejszej siedziby gimnazjum braci czeskich. Szkoła zajmowała go do 1845 r.

Muzeum Okręgowe w XVIII-wiecznej pastorówce kościoła św. Krzyża. Do najważniejszych kolekcji należą zbiór portretów trumiennych z 2 poł. XVIII w., kolekcja portretów królów leszczyńskiego bractwa kurkowego (pocz. XVIII w. – poł. XX w.) i portrety członków rodów Leszczyńskich i Sułkowskich.

Barokowy pałac Sułkowskich. Pierwotny renesansowy pałac przebudował w II poł. XVII w. Pompeo Ferrari. Obecny budynek pochodzi z poł. XVIII w., wokół park i stawy.

Synagoga. Pierwsza, zapewne drewniana powstała ok. 1626 r. Obecna z lat 1796-99, w 1905 r. dobudowano wieżę wg projektu wrocławskich architektów Ehrlichów. Dodano wtedy elementy wiedeńskiej secesji. Była to sala modlitewna z bimą (mównica) dosuniętą do aron ha-kodesz (szafa na Torę), z emporami dla kobiet, wyposażona w organy, wentylację oraz centralne ogrzewanie. Zdewastowana przez Niemców, po wojnie pełniła funkcję łaźni miejskiej. W 1956 r. zrzucono część wieży z hełmem. Obecnie galeria sztuki Muzeum Okręgowego w Lesznie, w jednej z sal stała ekspozycja „Żydzi w Lesznie”. Wewnątrz polichromia z dekoracją roślinną ścian i promienistą glorią, zdobiącą wywietrznik w czaszy głębokiego, pozornego sklepienia.

Dodaj komentarz