Racibórz

Kategoria: Kotlina Raciborska, Miasto Racibórz
Tagi: , ,


Miasto powiatowe (56 484 mieszkańców) w województwie śląskim, położone w Kotlinie Raciborskiej, nad Odrą. Węzeł komunikacji drogowej, przebiega tędy droga krajowa Kędzierzyn-Koźle – Chałupki, drogi wojewódzkie wiodą z Raciborza do: Racławic Śląskich, Głubczyc, Opawy, Krzanowic, Rybnika, Rzuchowa, Gliwic i Nędzy. Przez miasto przebiega linia kolejowa z Kędzierzyna-Koźla do Bohumina, linia do Głubczyc czynna jest tylko w ruchu towarowym. Racibórz jest jedną z historycznych stolic Górnego Śląska, rezydowali tu książęta opolsko-raciborscy. Przypuszcza się, że Racibórz został zaznaczony na mapie Klaudiusza Ptolemeusza z lat 142–147 n.e. jako Budorgis. W IX w. istniał tu gród, strzegący przeprawy rzecznej przez Odrę, na szlaku wiodącym przez Bramę Morawską z Czech i Moraw do Krakowa, na Ruś i Śląsk. Wg Galla Anonima w 1108 r. gród zdobyły wojska Bolesława Krzywoustego, później ustanowiono tu kasztelanię, a w 1172 r. stolicę księstwa, która w 1241 r. dwukrotnie stawiała opór Tatarom. Ok. 1217 r. doszło do lokacji miasta na prawie flamandzkim, zmienionym w 1299 r. na magdeburskie. W XIII w. w książęcej mennicy wybito pierwszą monetę z polskim napisem „Milost”, a Wincenty z Kielczy zapisał w kronice jedno z pierwszych zdań po polsku „Gorze szą nam stało” (okrzyk ks. Henryka Pobożnego podczas bitwy pod Legnicą). Rozwijało się rzemiosło i handel, odbywały się największe na Śląsku targi zboża. W 1336 r. miasto przeszło w ręce opawskich Przemyślidów, ok. 1413 r. wykupiło od księcia dziedziczne wójtostwo. W 1521 r., po śmierci ostatniego Przemyślidy, Racibórz wrócił w ręce ks. opolskich (do 1532 r.), potem, po krótkim epizodzie rządów Hohenzollernów, weszło bezpośrednio w skład Korony Czeskiej. W XVII w. w czasie wojny trzydziestoletniej doszło do wielkich zniszczeń. W 1683 r. Jan III Sobieski zmierzał tędy z wojskiem na Odsiecz wiedeńską. Po włączeniu do Prus w 1740 r. Racibórz został odcięty od czeskiego zaplecza. W 1846 r. doprowadzono linię kolejową z Kędzierzyna, przedłużoną rok później do Bohumina, stanowiącą część pierwotnego połączenia Berlin – Wiedeń, w 1855 r. powstała linia do Głubczyc, zaczął rozwijać się przemysł metalowy. Większość mieszkańców stanowiła ludność niemiecka, jednak działały tu też polskie ośrodki kulturalne, jak Dom Polski Strzecha. Podczas plebiscytu z 1921 r. za Polską głosowało jedynie 9,13 % uprawnionych, w jego rezultacie granicę poprowadzono kilka km od miasta, Racibórz pozostał w Niemczech. W czasie 2. wojny światowej znajdowały się tu trzy obozy pracy. 31 marca 1945 r. miasto zajęły wojska radzieckie, ok. 80% budynków zostało zniszczonych. Miasto odbudowano, powstały nowe zakłady przemysłowe, jak Raciborska Fabryka Kotłów „Rafako”. W 1975 r. do Raciborza przyłączono sąsiednie miejscowości: Markowice, Sudół, Miedonię i Brzezie. Podczas powodzi 8 lipca 1997 r. miasto zostało zalane w 60%.

Warto zobaczyć:

Kościół Wniebowzięcia NMP. Wg tradycji zbudowany w 1205 r., wzmiankowany w 1246 r., po pożarze w 1300 r. gruntownie przebudowany na gotycki. Od 1416 r. siedziba kanoników raciborskich, kolegiata została wtedy bogato uposażona przez ks. Jana Żelaznego, dobudowano kapitularz i skarbiec. W 1892 r. zbudowano obecną wieżę. Wielokrotnie niszczony, w tym w 1945 r., odbudowany w latach 1948-59. Do dzisiaj zachowała się trójprzęsłowa gotycka nawa ze sklepieniami gwiaździstymi i prezbiterium ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym, a także ostrołukowe okna z bogatymi maswerkami i laskowaniami. Ołtarz główny z lat 1656-60 dłuta Salomona Steinhoffa, w zwieńczeniu figura św. Marcelego, patrona Raciborza, który wg legendy uratował miasto przed najazdem Tatarów w 1290 r. Przed ołtarzem bogate stalle kanonickie z 1654 r., wzorowane na podobnych z kościoła mariackiego w Krakowie. W zachodniej części nawy głównej XV-wieczna Kaplica Polska, miejsce kultu dominikanki, księżnej Eufemii Ofki.

Kościół św. Jakuba. Powstał ok. 1258 r. przy klasztorze dominikanów. Zniszczony w pożarze w 1300 r., w dzisiejszej formie pochodzi z pocz. XV w. Odbudowany w 1655 r. po kolejnym pożarze z 1637 r., wtedy powstała również kaplica grobowa hr. von Gaschin oraz MB Szkaplerznej w zachodnim przęśle nawy. W 1810 r. skasowano klasztor dominikanów, w kościele św. Jakuba do 1938 r. odprawiano msze w języku polskim. W 1874 r. przebudowano elewację. Po zniszczeniach w 1945 r. odbudowany już dwa lata później. Gotycki kościół jednonawowy, elewacja od strony rynku posiada wystrój neoromański, obok wejścia krzyż z 1874 r. i figura św. Jana Nepomucena sprzed 1720 r. Wewnątrz klasycystyczna ambona z k. XVIII w., kaplica grobowa hr. von Gaschin z dekoracją stiukową z lat 1637-1655 i ołtarzem z czarnego marmuru z 1661 r. Naprzeciwko kaplica z ołtarzem Różańca świętego z 1659 r. autorstwa prawdopodobnie Salomona Steinhoffa. W nastawie obraz MB i rzeźby św. Dominika i św. Jacka, w środkowej kondygnacji XVIII-wieczny obraz Widzenie św. Dominika, w następnej obraz św. Józefa z Dzieciątkiem i figura św. Antoniego, w zwieńczeniu postać MB na półksiężycu. Cały ołtarz oplata wieniec mający formę drzewa Jessego z przodkami NMP. Pozostałe ołtarze barokowe z 2. poł. XVIII w., ołtarz główny neogotycki z XIX w.

Renesansowa baszta więzienna z ok. 1574 r., w XVII w. więziono tu mistrzów masarskich, oskarżonych o zawyżanie cen, w latach 1896-1900 częściowo przebudowana. Zbudowana na planie prostokąta, w górnej części attyka ze strzelnicami kluczowymi, w narożach cztery kwadratowe wieżyczki, obok zachowany fragment murów obronnych.
Figura św. Jana Nepomucena z lat 30. XVIII w. na pl. Długosza, dzieło Jana Melchiora Oesterreicha.
Zabudowa rynku z ratuszem i zabytkowymi kamienicami została zniszczona w 1945 r., zachodnią pierzeję odbudowano, przyozdabiając budynki neorenesansowymi attykami. Na środku stoi późnobarokowa kolumna maryjna z lat 1725-1727, dzieło Jana Melchiora Oesterreicha, fundacji Marii Elżbiety von Gaschin jako wotum dziękczynne za opuszczenie zarazy z 1715 r. W zwieńczeniu kolumny posąg MB Niepokalanego Poczęcia z koroną 12 gwiazd i księżycem z wężem u stóp. Na narożach rzeźby trzech orędowników: św. Floriana (od pożarów), św. Sebastiana (od zarazy) i św. Marcelego papieża, patrona Raciborza. Na postumencie kolumny trzy tablice erekcyjne, jedna z nich mówi: „Pobożne życzenie kochanej matki spełnił dziecięco posłuszny syn, pan Karol Ludwik, Świętej Rzeszy Rzymskiej hrabia de Gaschin, szlachetny pan na Oleśnie, dziedziczny pan na Rychwałdzie, Karwinie i Kietrzu”.
Późnoklasycystyczny budynek Sądu Rejonowego z lat 1823-1826 projektu Karla Friedricha Schinkla.

Dawny kościół Św. Ducha i klasztor dominikanek, konsekrowany w 1335 r., sekularyzowany w 1810 r. W klasztorze umieszczono Królewsko-Ewangelickie Gimnazjum (obecnie Zespół Szkół Ekonomicznych), kościół przejęli ewangelicy, a od 1927 r. znajduje się w nim muzeum miejskie. Wystawy stałe w budynku przy ul. Gimnazjalnej 1 prezentują: Odkrycia w kościele ss. dominikanek (ze złamanym żelaznym mieczem, znalezionym w grobie ostatniego księcia raciborskiego z rodu Przemyślidów Walentyna, zm. 1521 r.), W Domu Ozyrysa (z mumią Egipcjanki Dżet-Amonet-ius-anch i dwoma sarkofagami), Sztuka dawna (z rzeźbami i obrazami z XV-XVIII w., m.in. portrety cesarza Karola VI, jego żony i córek, autorstwa Christiana van Bentum z ok. 1735 r.), Cyna śląska (ok. 250 przedmiotów z cyny, pochodzących z XVII-XX w.). W budynku przy ul. Chopina 12 prezentowane są wystawy: Rok obrzędowy nad Górną Odrą (ze śląskimi szopkami, tzw. betlejkami), Dawne techniki dentystyczne (kolekcja zebrana przez Kazimierza i Wojciecha Sterańczaków), Śladami człowieka prahistorycznego, Racibórz w średniowieczu i Cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej w Samborowicach 1200 – 400 p.n.e.
Budynek Domu Polskiego Strzecha, otwartego w 1911 r.
Głaz narzutowy na pl. Wolności.

Neogotycki kościół św. Jana Chrzciciela w dzielnicy Ostróg z lat 1856–1866. Pierwotny drewniany z XIII w. wzniesiony poza obrębem murów miejskich, uległ pożarowi w 1637 r. Odbudowany przez hr. Jerzego Oppersdorfa, konsekrowany w 1649 r. Obecny z lat 1856–1866 wg projektu architekta Staatza z Kolonii, stary kościół przeniesiono do Zawady Książęcej, gdzie w 1993 r. spłonął po uderzeniu pioruna. Ołtarz główny z obrazem przedstawiającym chrzest Chrystusa w Jordanie i trzy boczne autorstwa Adalberta Siekindera z Monachium. Na filarach figury dwunastu apostołów. W szczytowej części bocznego ołtarza Krzyża Świętego obraz cierpiącego Jezusa z XVII/XVIII w., jako że był zbyt przerażający dla wiernych, w 1827 r. namalowano łagodniejszą kopię, znajdującą się w ołtarzu głównym. Obraz jest przedmiotem kultu. Ze starego kościoła zachowała się również XVI–wieczna kropielnica. W ogrodzeniu 14 stacji drogi krzyżowej i 27 scen z życia Jezusa i MB.
Figura św. Jana Nepomucena przy ul. Bosackiej z 1733 r., dzieło Jana Melchiora Oesterreicha.
Zamek książąt raciborskich. Wzmiankowany w Kronice Galla Anonima w 1108 r., siedziba kasztelana, a od 2. poł. XII w. księcia raciborskiego. W 1. poł. XIII w. zaczęto wznosić partie murowane, w latach 1288-93 ks. Przemysł zbudował gotycką kaplicę św. Tomasza Becketta z Canterbury, angielskiego męczennika, zabitego przez rycerzy królewskich. Upamiętnia ona spór między ks. wrocławskim Henrykiem Probusem a biskupem Tomaszem II, który schronił się na raciborskim zamku, obleganym przez wojska książęce. Ostatecznie doszło do ugody, a w kaplicy ustanowiono siedzibę kanoników, którzy przebywali tu do 1416 r. Kaplica nazywana jest perłą górnośląskiego gotyku i wykazuje podobieństwa do paryskiej kaplicy Saint-Chapelle. Kaplica jest murowana z cegły w wątku wendyjskim, była pierwszą na ziemiach śląskich wolno stojącą budowlą sakralną na planie prostokąta. W skład kompleksu zamkowego wchodzą ponadto: pałac książęcy z XII/XIII w., gruntownie przebudowany w XV/XVI w., 1. poł. XVII w. oraz po pożarze w 1858 r., budynek bramny z 1. poł. XVII w., z klepkową bramą z XIX w. i ruina budynku południowo-wschodniego z lat 1603–1636. W skrzydle północnym i zachodnim znajduje się browar zamkowy, który początkami sięga 1532 r., w obecnej formie odbudowany po pożarze w 1858 r. i gruntownie zmodernizowany w latach 1896–1897, browar nadal funkcjonuje. Obecnie zamek jest w trakcie remontu, z przeznaczeniem na siedzibę Centrum Dziedzictwa Kulturowego Bramy Morawskiej.

Neogotycki kościół św. Mikołaja w dzielnicy Stara Wieś z 1902 r. Pierwotny gotycki wzmiankowany w 1296 r., przebudowany później na barokowy. Obecny neogotycki z lat 1901-1902, zbudowany wg projektu Ludwika Schneidera na planie krzyża rzymskiego z 75-metrową wieżą. Uszkodzony w 1945 r., odbudowany w latach 1946-1947.
Pomnik Zgody, upamiętniający miejsce ugody między ks. wrocławskim Henrykiem Probusem a biskupem Tomaszem. Pochodzi z XIX w., w górnej części figurka św. Jana Nepomucena, w 2010 r. przeniesiono go dalej od ulicy, by uniknąć zderzeń z pojazdami.
Zajazd Biskupi z 2. poł. XVIII w.

Budynek hotelu Polonia z 1850 r. (dawny Knittel’s Hotel), eklektyczny z elementami secesji.
Neorenesansowa poczta z 1889 r., w 1933 r. dobudowano skrzydło modernistyczne.
Przed powojennym budynkiem stacji kolejowej zabytkowy parowóz Tw-53.

Barokowy kościół Matki Bożej w dzielnicy Nowe Zagrody z lat 1723-36. Pierwotny drewniany z 1432 r., obecny barokowy z lat 1723-36, od 1937 r. parafialny. Ołtarz główny neobarokowy z 1870 r. u góry obraz św. Anny z 1893 r., w środku cudowny obraz Matki Bożej z XVI/XVII w. podobny do obrazu MB Częstochowskiej. Ołtarze boczne Najświętszej Krwi (z obrazem z 1869 r. Lammicha) i Św. Krzyża z k. XVII w. Obok kościoła pomnik Jana Pawła II z 2006 r. Co roku do Sanktuarium MB Raciborskiej przybywa 18 pielgrzymek z okolicznych parafii.
Kościół Najświętszego Serca PJ zbudowany staraniem ks. Jerzego Schulza w latach 1934-1935, ma postać rotundy z dużą kopułą.
Budynek dawnego gimnazjum żeńskiego z 1935 r. przy ul. Słowackiego.

Dawny cmentarz ewangelicki z 1920 r. z kaplicą i pomnikiem poległych w 1. wojnie światowej.
Dawna wieża ciśnień przy ulicy Starowiejskiej z lat 1933–36, wzniesiona wg projektu miejskiego radcy budowlanego Wucherpfenniga i architektów Tschantera i Stromsky’ego. Okazało się, że wytwarza zbyt wysokie ciśnienie i zaopatrywała w wodę jedynie dzielnicę Ocice. Usytuowana na wzniesieniu 216 m, w czasie III Rzeszy służyła celom propagandowym, na parterze mieściło się miejsce kultu nieznanego żołnierza, w budynku znajdował się ośrodek szkoleniowy. Obecnie służy celom przemysłowym.
Na terenie Raciborza znajduje się 5 parków z licznymi pomnikami przyrody.

Dawna przystań wioślarska z 1913 r.
Dawna winiarnia przy ul. Drzymały z 1872 r.
Dawny szpital miejski przy ul. Bema z lat 1895-1897 (gmach główny), 1902 (skrzydło północne i południowe), 1905 (prosektorium) i 1908-10 (przedłużenie skrzydła południowego). Szpital zamknięto w 2004 r., w związku z budową nowego, przy ul. Gamowskiej. Obecnie własność prywatna. Wewnątrz kaplica z witrażami, przedstawiającymi św. Weronikę, św. Filomenę, św. Jana Nepomucena i Franciszka Salezego. Na terenie dawnego ogrodu szpaler ośmiu pomnikowych platanów klonolistnych.
Figura św. Jana Nepomucena przy ul. ks. Londzina, kopia XIX–wiecznej rzeźby drewnianej stylizowanej na barokową, wg tradycji istniało tu wejście do dawnego kościoła franciszkanów.
Ruiny dawnych koszar huzarskich z lat 1880-90.

Dom przy ul. Chopina 16 z 3 ćw. XIX w.
Kamienice przy ul. Ogrodowej 15 z lat 1906-1909 i nr 23 z 1910 r.
Dawna plebania ewangelicka z lat 1909-11, obecnie Urząd Stanu Cywilnego.
Neogotycki Dom św. Notburgi z 1892 r., rozbudowany w latach 1894 i 1902, z kaplicą projektu Jana Affy. Powstał jako dom opieki dla kobiet z inicjatywy ks. dra Hermanna Schaffera. Obecnie Dom Pomocy Społecznej Zgromadzenia Sióstr Maryi Niepokalanej.

Cmentarz katolicki Jeruzalem, największa raciborska nekropolia, powstała pod koniec 1894 r. Pod koniec XIX w. cmentarz przy ulicy Opawskiej nie wystarczał już rozwijającemu się miastu, a nie można było go powiększyć. W związku z tym ks. Hermann Schaffer, proboszcz miejski poszukiwał miejsca pod planowaną nekropolię i tak 29 marca 1890 r. parafianie z kościoła farnego nabyli od Jana i Joanny Koczych, Józefa i Jana Siary oraz Józefa Ottlika, którzy byli mieszkańcami Starej Wsi i Nowych Zagród, 3,1 hektara gruntów mieszczących się w dzielnicy Nowe Zagrody. Poświęcenia cmentarza dokonał w 1894 r. ks. Schaffer. Za czasów proboszcza Jana Faiki dokupiono nowe grunty, tak że cmentarz w 1911 roku zajmował powierzchnię ponad pięciu hektarów. W latach 1931-33 proboszcz miejski Jerzy Schulz dokupił grunty przylegające od wschodu do cmentarza poszerzając go do 8 hektarów.
Na cmentarzu „Jeruzalem” znajduje się wiele cennych nagrobków, m.in. rodziny wydawców Redinergów, cukierników Sobtzików, a także kuratusa parafii miejskiej ks. Jana Nepomucena Krahla, nad którego grobem wznosi się okazały krzyż z czarnego granitu. Na cmentarzu znajdują się przedwojenne kamienne i granitowe nagrobki raciborzan oraz kwatera raciborskich duchownych i sióstr, która położona jest w bocznej części nekropolii. Na cmentarzu można spotkać liczne okazy starodrzewia, a w murze od ul. Ocickiej znajdują się ciekawe małe kapliczki.
(za Wikipedią)
Śląskie Obserwatorium Geofizyczne, zajmujące się badaniami sejsmologicznymi, założone w 1929 r.

Zabytkowy pałacyk przy zakładach Rafako.
Wieża ciśnień przy ul. 1 Maja. Została oddana do użytku 23 września 1874 r. Wieża mierzy 25 m wysokości, a pojemność zbiornika z płaskim dnem, wykonanego ze stalowej blachy o grubości 10 mm i osadzonego na wysokości 23 m wynosi 500 m3. Wodę na użytek zbiornika czerpano z pobliskiej Odry. Początkowo głównym odbiorcą była kolej sąsiadująca z zakładem, a także rozwijający się raciborski przemysł. W latach 30. XX w. wieża stała się niewystarczająca dla potrzeb miasta. Podjęto więc decyzję o budowie kolejnej wieży w Starej Wsi, jednak stara wieża nadal zasilała większą część miasta.
Zakład karny powstał w 1. poł. XIX w. Kamień węgielny wmurowano w 1843 r. Prace budowlane trwały od 1843 do 1851 r. Został on wybudowany w stylu neogotyckim. Zaczął funkcjonować od 25 sierpnia 1851 r. Projekt więzienia (autorstwa architekta Busse, ucznia K. F. Schinkla) wzorowano na tego typu obiektach w Berlinie i we Wrocławiu. Zakład ma kształt równoramiennego krzyża z podstawą. Na środku znajduje się 35–metrowa wieża, która pełniła niegdyś funkcję wieży ciśnień, z której czerpano wodę przeznaczoną na potrzeby własne obiektu. Na początku więzienie mogło pomieścić 520 skazanych, dla których przeznaczone były pojedyncze cele. Ze względu na zmianę koncepcji wychowawczych 8 lutego 1853 r. znajdowało się w nim już 700 skazanych. W 1919 r. dokonano jego pierwszej przebudowy. 21 grudnia 1992 r. obiekt został wpisany do rejestru zabytków.
(za Wikipedią)

Dodaj komentarz