Trzebnica

Kategoria: Gmina Trzebnica, Wzgórza Trzebnickie


Miasto powiatowe w województwie dolnośląskim, położone na trasie drogowej Wrocław – Poznań, w małej kotlinie, otoczonej z trzech stron przez Wzgórza Trzebnickie. Słowiańska osada istniała tu już w V w., pierwsza wzmianka o obecnej Trzebnicy pochodzi z 1138 r. Rozwój osady zaczął się kiedy w 1202 r. Henryk Brodaty ufundował kościół i klasztor cysterek, pierwszy żeński klasztor cysterski na ziemiach polskich. Ostatnie lata swego życia (1238-43) spędziła w nim św. Jadwiga Śl., stąd Trzebnica jest ośrodkiem jej kultu. Prawa miejskie otrzymała w 1250 r., w 1257 r. doszło do wykupu wójtostwa z rąk klasztoru. Od XIV w. miasto wchodzi w skład księstwa oleśnickiego, jeszcze w poł. XVII w. w okolicy przeważała ludność polska. W 1810 r. doszło do kasaty klasztoru. W XIX w. miasto się rozwinęło, powstały zakłady włókiennicze, bank, drukarnia, doprowadzono prąd (1897) i gaz (1910). W 1886 r. doprowadzono linię kolejową z Wrocławia Psiego Pola, a w 1898 r. linię wąskotorową z Wrocławia przez Prusice do Żmigrodu i Milicza. W 1888 r. uruchomiono niewielkie uzdrowisko. 25 stycznia 1945 r. po zaciętych walkach miasto opanowały wojska radzieckie, zniszczeniu uległo 75 % zabudowy. Wiosną 1945 r. mieściła się tu pierwsza siedziba władz województwa dolnośląskiego.

Warto zobaczyć:

Bazylika św. Jadwigi i św. Bartłomieja, tworząca razem z dawnym klasztorem cysterek Sanktuarium św. Jadwigi. Powstała w latach 1208-19 jako trójnawowy, jeden z pierwszych w Polsce kościołów ceglanych w stylu romańskim. W latach 1268-1269 powstała pierwsza w Polsce kaplica w stylu gotyckim, w której umieszczono relikwie św. Jadwigi. Pochowano tu także 22 Piastów śląskich, na czele z Henrykiem Brodatym. W latach 1680-85 doszło do barokowej przebudowy kościoła, powstało barokowe wyposażenie wnętrza, z obrazami Willmanna. W 1690 r. dobudowano północną kruchtę. W latach 1730-60 powstały rokokowe ołtarze (dzieła Mangoldta, Schefflera). W latach 1780-85 powstała klasycystyczna wieża bazyliki, zbudowana wg projektu Dahna. NNa północnej ścianie rzeźba św. Bartłomieja z wizerunkiem Chrystusa z 1785 r., nad nią klasycystyczny balkon. W 1810 r. sekularyzowano klasztor, bazylika stała się kościołem parafialnym. W 1903 r. kościół restaurowano, zamontowano zegar na wieży, wrocławscy artyści Schwarzbach i Hans Pölzig zbudowali chór muzyczny. W okresie międzywojennym odkryto i wyeksponowano portale romańskie. Po 1945 r. udostępniono kryptę św. Bartłomieja ukończoną w 1214 r. w zakrystii romańskiej urządzono muzeum, z cennymi zbiorami sztuki sakralnej. W barokowej bryle budowli wyróżniają się dwa portale romańskie, będące reliktami pierwotnego kościoła. Pierwszy, z lat 1218-1230 z tympanonem z przedstawieniem króla Dawida, grającego na lutni w towarzystwie królowej Betsabe, drugi sprzed 1250 r. z tympanonem ze sceną adoracji przez anioły NMP z Dzieciątkiem. Wejście prowadzi przez barokowe drzwi z 1720 r., w portalu płaskorzeźba św. Jadwigi. Przed bazyliką stoi barokowa kolumna św. Jana Nepomucena z 1738 r.

Wnętrze bazyliki urządzone jest z barokowym przepychem. Nawa główna posiada 19,2 m wysokości, wzdłuż niej 19 obrazów M. Willmanna z 1. poł. XVIII w. ze scenami z życia św. Jadwigi. Neobarokowy chór muzyczny z organami z 1903 r. autorstwa wrocławskich artystów Schwarzbacha i Hansa Pölziga. 13 barokowych ołtarzy bocznych oraz ambona z 1745 r. (dzieło Mangoldta). W ołtarzach św. Bartłomieja i św. Krystyny obrazy M. Willmanna. W nawach bocznych obrazy Drogi Krzyżowej z poł. XIX w. Przed prezbiterium rzeźby śś. Jadwigi i Elżbiety. Rzeźby przed i w ołtarzu głównym autorstwa F. J. Mangoldta. W centrum obraz Wniebowzięcia NMP (autorstwa Filipa van Bentuma, 1747-48), wokół posągi od lewej: św. Bartłomiej, Jan Chrzciciel, Juda Tadeusz i Jan Ewangelista. Nad nim obraz Trójcy Św. Pośrodku prezbiterium nagrobek ks. Henryka Brodatego i mistrza zakonu kawalerów mieczowych Konrada von Feuchtwangena (1685, dzieło Jakuba Bielawskiego). Po po prawej gotycki portal z Ukrzyżowaniem (1290). Z pierwotnego wyposażenia zachowały się: późnogotycka rzeźba Matki Boskiej z XV w. oraz późnogotycki obraz ołtarzowy Matki Bożej z Dzieciątkiem.
Kaplica św. Jana Chrzciciela – romańska z barokową kratą (1701), na środku tumba nagrobna św. Jadwigi z epitafium z 1680 r. (dzieło krakowskiego rzeźbiarza Marcina Bielawskiego), święta leżała tu w czasie budowy poświęconej jej kaplicy. Dwie chrzcielnice: gotycko-renesansowa z pocz. XVI w. i barokowa z XVIII w. Na ścianach malowidła przedstawiające klasztory cysterskie i żywot św. Jadwigi z 1800 r.
Kaplica św. Jadwigi z lat 1267-69 – pierwszy klasycznie gotycki obiekt na ziemiach polskich. Grobowiec św. Jadwigi z 1680 r. z alabastrową figurą księżnej z ok. 1750 r. (dzieło Magoldta). Wokół m.in. epitafium ks. legnicko-brzeskiej Karoliny z 1707 r. i dwie furty z orłami piastowskimi. Późnobarokowy ołtarz główny z 1730 r. z obrazem św. Jadwigi z 1653 r. Ambona polska (głoszono z niej kazania po polsku) z 1685 r., gotycki krucyfiks z 1410 r. Przy wejściu wczesnogotycki portal z Koronacją NMP z 1290 r. W ołtarzach bocznych obrazy św. Anny i św. Józefa autorstwa F. Schefflera.
Krypta św. Bartłomieja – najstarsza, romańska część bazyliki z 1214 r. Grobowiec ks. oleśnickiego Konrada II i ekspozycja detali romańskich i gotyckich.

Klasztor cysterek, ufundowany w 1202 r. przez księcia Henryka Brodatego pod wpływem żony Jadwigi, siedziba pierwszego w Polsce zakonu żeńskiego. W latach 1432-33 niszczony przez najazd husytów, ponownie w 1475 r. przez wojska węgierskie Macieja Korwina. Stary, romański klasztor wyburzono w 1697 r., na jego miejscu powstał nowy, barokowy, projektu Kalkbrennera (1697-1726). W 1810 r. dokonano kasaty klasztoru, urządzono w nim obóz jeniecki dla Rosjan w czasie wojen napoleońskich, lazaret (1813-16), fabrykę sukienniczą (1817 -57). W 1870 r. część budynku wykupili joannici , w 1889 r. resztę odkupiły boromeuszki, urządzając szpitale. Wkrótce joannici oddali swoją część boromeuszkom.
Późnobarokowy budynek ma rozmiary 115 x 88 m, bogato zdobiona fasada z płytkim ryzalitem i rozbudowaną lukarną. W narożach wieże z masywnymi hełmami. Wewnątrz refektarze i wirydarze z barokowymi rzeźbami. Wejście obok bazyliki zdobi portal północny z MB z Dzieciątkiem, św. Jadwigą i jej nauczycielką Petrissą. Na balustradach schodów rzeźby śś. Scholastyki i Humbeliny. Na dziedzińcu figury św. Jana Nepomucena i Piety z 1723 r., przeniesione z mostu na Polskiej Wodzie. W zabytkowym parku rosną cisy, tuje, miłorzęby i platany, stoi tu drewniany pawilon z XIX/XX, fontanna i kapliczka św. Franciszka z barometrami. W skład zabudowy klasztornej wchodzą budynki z 2. poł. XVIII – XIX w.: Dom Anny, Dom Jadwigi, Dom Henryka, pralnia i stróżówka.

Pomnikowy miłorząb w ogrodzie klasztornym.

Na skwerze przy ul. ks. Bochenka rosną 4 pomnikowe platany.

Neogotycki kościół śś. Piotra i Pawła z 1859 r. Pierwotną kaplicę ufundował tu Piotr Włostowic w XII w., w 1155 r. znajdował się tu już kościół. W latach 1525-1671 i 1709-1945 we władaniu protestantów. W 1859 r. dokonano gruntownej przebudowy w stylu neogotyckim. Po 1945 r. niszczał, w 1987 r. przyznano go parafii, wyremontowano i erygowano w 1999 r. Późnogotycka wieża z XV/XVI w. na jeszcze romańskich fundamentach.
Rotunda Pięciu Stołów – krąg o średnicy 28 m, otoczony murem z cegły, brył granitowych i rudy darniowej, wzniesionym w XIII w. Tu spotykała się św. Jadwiga z potrzebującymi, znajdowało się tu miejsce kwarantanny podczas epidemii i cmentarz. W środku krzyż i rzeźba św. Jadwigi.

Na środku trzebnickiego rynku stoi eklektyczny ratusz z 1868 r., obecnie siedziba Urzędu Stanu Cywilnego i Muzeum Regionalnego, prezentującego dokumenty, reprodukcje, pieczęcie i rekwizyty dotyczące osadnictwa w rejonie Trzebnicy. W północnej pierzei stoi barokowa kamieniczka Pod Złotym Słońcem (nr domu 8) z 2. poł. XVIII w., przebudowana w XIX/XX w. z portalem i głowicami jońskimi. Pod nr 12 i 22 znajdują się kalenicowe domy z pocz. XIX w., przebudowane w XX wieku. Na Rynku ustawiono także rzeźby kotów, nawiązujące do zwyczajowej nazwy Wzgórz Trzebnickich – Góry Kocie i replikę XVIII-wiecznego pręgierza.

Zabudowa uzdrowiskowa, pochodząca z okresu po 1888 r., kiedy Trzebnicy przyznano status uzdrowiska. Obejmuje eklektyczny dom zdrojowy z 1888 r., modernistyczny hotel kuracyjny z 1905 r., drewnianą halę spacerową i neobarokowy pałac z XIX/XX w. (dawna Szkoła Gospodarstwa Domowego Boromeuszek). W przylegających ulicach wiele starych willi.

Zespół budynków dworca kolejowego. Linia kolejowa z Wrocławia Psie Pole powstała z 1886 r. i została zamknięta dla ruchu osobowego w 1991 r. Później raz na rok jechał pociąg pielgrzymkowy z Wrocławia. W 2007 r. linię przejął Urząd Marszałkowski, po gruntownym remoncie, od końca 2009 r. obsługiwana jest szynobusami.
Ceglane wiadukty dawnej kolei wąskotorowej, otwartej w 1898 r. na odcinku Wrocław – Trzebnica – Prusice i dalej do Żmigrodu i Milicza. Linia z Wrocławia opadała malowniczymi łukami z głównego grzbietu Wzgórz Trzebnickich. Odcinek Wrocław – Trzebnica zamknięto w 1967 r. i rozebrano w 1971 r., odcinek Trzebnica – Żmigród zamknięto w 1991 r. i rozebrano w 1994 r. Na terenie miasta znajdowały się stacje Trzebnica Zdrój i Trzebnica Gaj.
Teren dawnej stacji Trzebnica Gaj.

Teren dawnej stacji Trzebnica Zdrój.

Wiadukt wąskotorówki w Parku Solidarności.

Stacja Trzebnica przed renowacją.

Stacja Trzebnica po renowacji.

Park Miejski – pomnikowe lipy i klon jawor.

Ul. Bochenka – pomnikowy dąb

Ul.Bochenka – zabytkowe kamienice i wille.

Ul. Brama Trębaczy – grodzisko, miejsce średniowiecznego zameczku książęcego, zniszczonego w 1432 r. przez husytów.

Ul. Daszyńskiego

Ul. Grunwaldzka – widok na dawny klasztor cysterek.

Ul. Jana Pawła II – ołtarz polowy, Dom Pielgrzyma z Muzeum Kultu św. Jadwigi i barokowa plebania bazyliki z domem zakonnym Salwatorianów.

Ul. Leśna – Karczma Leśna na skraju Lasu Bukowego. Trzebnicki Park Wodny „Zdrój”. Budynek Hotelu Trzebnica. Stawy, między którymi znajduje się nowy amfiteatr. Budynki dawnego Domu Zdrojowego z 1888 r., przebudowane na szkołę.

Ul. Obornicka

Pl. Piłsudskiego z siedzibą Urzędu Miasta.

Ul. Spokojna – cmentarz z kaplicą.

Ul. Witosa – pomnikowy platan.

[mapsmarker marker=”135″]

Dodaj komentarz