Złotoryja

Kategoria: Gmina Złotoryja, Pogórze Kaczawskie
Tagi: , , , , , , ,

Miasto powiatowe w województwie dolnośląskim, położone na Pogórzu Kaczawskim nad rzeką Kaczawą. Pod koniec XII w. zaczęli się tutaj osiedlać niemieccy górnicy, by wydobywać złoto. Prawa miejskie nadał w 1211 r. ks. Henryk I Brodaty, jest to najstarsza udokumentowana lokacja na ziemiach polskich. W 1290 r. miasto otrzymuje prawo mili, w 1328 r. wraz z resztą księstwa legnickiego staje się lennem Czech. Najazdy husytów w latach 1427-28 i 1431 powodują konieczność zbudowania murów obronnych. Na pierwszej mapie Europy z 1467 r. Mikołaj z Kuzy na obszarze Śląska oprócz Wrocławia zaznaczył tylko Złotoryję. W 1504 r. Aurimontanus zakłada szkołę miejską, już w 1522 r. wygłoszono pierwsze protestanckie kazanie. Szkołę miejską przekształcono w gimnazjum łacińskie, którego rektorem był Valentin Trozendorf, ks. Fryderyk II rozważał nawet jej przekształcenie w uniwersytet. Wskutek zniszczeń wojny 30-letniej miasto straciło na znaczeniu, zaniechano także ostatecznie wydobycia złota. Od 1742 r. Złotoryja znalazła się w Prusach. 26 sierpnia 1813 r. napoleońska Armia Bobru marszałka Macdonalda przegrała niedaleko Złotoryi bitwę z wojskami pruskimi feldmarszałka Gebharda von Blüchera. W 1884 r. doprowadzono linię kolejową z Legnicy, w 1895 r. zbudowano linię do Marciszowa, a w 1906 r. do Chojnowa. W latach 20. XX wieku próbowano ponownie wydobywać złoto ale bez powodzenia. 13 lutego 1945 Złotoryję zajmują wojska radzieckie. W 1992 r. założono Polskie Bractwo Kopaczy Złota, które corocznie organizuje w mieście Mistrzostwa Polski w Płukaniu Złota, a w 2000 r. mistrzostwa świata.

Zobacz mapę

Linki:

Źródło – Wikipedia
Strona miasta

Warto zobaczyć:

Kościół Narodzenia NMP

Prezbiterium i transept powstał ok. 1210-30 r. co stawia świątynię w rzędzie najstarszych na Śląsku. W 1270 r. patronat nad kościołem przejęli joannici, którzy kontynuowali budowę. W XV w. otoczony wałem i fosą kościół trzykrotnie obronił się przed husytami. W latach 1522-1704 i 1709-1945 władali nim protestanci. Ostateczny wygląd fasady pochodzi z lat 1914-17. Południowy portal romański pochodzi z pocz. XIII w. i cechuje go brak ornamentyki. Portal północny również z pocz. XIII w. ozdobiony jest ornamentyką roślinną i czterema demonicznymi twarzami. Główny portal z XIII/XIV w. zrekonstruowano w XIX w., ozdobiony jest sterczynami i wimpergą. Kościół posiada dwie wieże, wschodnia 67-metrowa, wzniesiona po 1482 r., obecnie pełni funkcję widokowej (od maja do września), zegar pochodzi z 1888 r., znajdują się tu także urządzenia emitujące hejnał miejski. W wieży znajdowała się biblioteka łańcuchowa. Wieża zachodnia odbudowywana była w latach 1620-21 i 1914-17, hełm wieńczy wiatrowskaz z herbami Niemiec i Austro-Węgier. Obok kościoła pomnik Valentina Trozendorfa dłuta Mariana Smasia (1995). Wnętrze kościoła przykryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Barokowy ołtarz główny pochodzi z pocz. XVIII w.

Na murach kościoła Narodzenia NMP znajduje się bogaty zbiór epitafiów. Do najciekawszych należą: najstarsza w mieście inskrypcja łacińska z 1536 r. poświęcona rektorowi Georgowi Helmrichowi, kamień morowy z 1613 r. z liczbą 2348 ofiar zarazy, epitafium Zofii Feige z XVII w. z ornamentem małżowinowo-chrząstkowym.

Kościół św. Jadwigi i klasztor franciszkanów

Franciszkanie osiedlili się w Złotoryi w poł. XIII w., w 1427 r. klasztor zniszczyli husyci, ok. 1526 r. obiekt przejęli protestanci, do 1554 r. znajdowało się tu gimnazjum Valentina Trozendorfa. W 1704 r. franciszkanie wrócili, obecny budynek powstał w latach 1708-25. W 1810 r. klasztor skasowano, znajdował się tu lazaret i szkoła katolicka. Fasada pochodzi z pocz. XVIII w., zdobią ją posągi śś. Franciszka i Antoniego. Wystrój wnętrza z XVIII w. Nad furtą klasztorną napis „Munificentia s. Hedwigis 1212” (Szczodrobliwość Św. Jadwigi 1212), dotyczący domniemanego sprowadzenia franciszkanów przez świętą. Przed kościołem figura św. Jana Nepomucena, ufundowana w 1732 r. przez burmistrza Johanna Leopolda Feige. Na cokole herb Złotoryi i napis z chronografem. Na dziedzińcu unikalna kapliczka słupowa z końca XV w. W dolnej części klęczący mężczyzna mówiący „Pomóż Bóg Maria”, biskup i mnisi. Powyżej MB z Dzieciątkiem, święci: Barbara, Katarzyna, Antoni Pustelnik i Dorota oraz pokutnik, na szczycie Ukrzyżowanie.

Kościół św. Mikołaja

Wzmiankowany w 1217 r., przebudowany w latach 1591-95 z dostawieniem wieżyczki-dzwonnicy, od XVII w. pełnił funkcję świątyni pogrzebowej. Zniszczony przez pożar w 1840 r., odbudowany w latach 1840-42. Od XVI w. do 1962 r. użytkowany przez protestantów. Oba portale gotyckie z XIV w., portal główny z piaskowca z misterną dekoracją roślinną, nad nim czaszka i napis Memento Mori z 1841 r., schodkowy szczyt i ślepe arkady. Na ścianach liczne epitafia m.in. pastora Caspara Polo (1512), dwuletniej Barbary Girschner (1595) i XVII-wieczny cenotaf Johanna Zygmunta Steinberga. Wyposażenie wnętrza XIX-wieczne. Wokół kościoła obszerny cmentarz św. Jadwigi sięgający XIII w., nad bramą data poszerzenia 1591. W murze kilkanaście epitafiów z XVI-XVIII w., na cmentarzu 14 mauzoleów rodzinnych z XIX w. o formach klasycystycznych, neoromańskich i neogotyckich.

Ratusz

Pierwotny z 1327 r., kolejny z 1526 r. spłonął w 1613 r. W 1614 r. zbudowano kolejny renesansowy, obecny neorenesansowy z lat 1841-42. Trójarkadowy portyk z trójkątnym naczółkiem, w którym herb miasta i stylizowane liście akantu. Przed ratuszem Fontanna Delfina z 1604 r. fundacji burmistrza Johannesa Feige. Na zwieńczeniu łaciński napis „Se figens in Iova” (opierający się na bogu), anagram imienia burmistrza. Głowy delfinów, zniszczone w 1945 r., odtworzono w latach 1957-58.

Rynek składa się z dwóch części: Górnego i Dolnego. Na Rynku Dolnym studnia z I poł. XIX w., rozbudowana w 1883 r. W 1943 r. Fritz Richter-Elsner wykonał płaskorzeźby na pamiątkę udziału tutejszych górników w bitwie pod Legnicą w 1241 r., stąd nazwa Fontanna Górników.

Wokół Rynku zespół cennych kamienic z XVI-XIX w. Pod nr 15 kamienica Oelsnerów z fasadą z ok. 1730 r. i okazałym portalem. Dom nr 5 z renesansowym portalem z niszami siedzeniowymi. U góry portalu napis dotyczący rozbudowy budynku przez Paula Weista w 1623 r. W XVIII-XIX w. istniał tu hotel Złoty Pelikan (prawdopodobnie w 1813 r. nocował tu car Aleksander I), od 1828 r. hotel Trzy Góry. Dom nr 2 z resztkami renesansowego wystroju i portalem. Dom nr 26 z barokowym portalem z datą 1770.

Baszta Kowalska, chroniła niegdyś Bramę Górną, powstała w poł. XIV w., w końcu XIV w. dodano cztery wykusze a w I poł. XVI w. renesansową attykę. W XV-XVI w. służyła za więzienie, do 1813 r. zwieńczona była gotyckim hełmem. Baszta ma 22,5 m wysokości, wewnątrz plansze przedstawiające historię baszty i miasta, służy także jako punkt widokowy (klucze w Centrum Informacji Turystycznej ul. Basztowa 15).

Dawna szkoła miejska z lat 1765-69 z mansardowym dachem, wieżyczką zwieńczoną cebulastym hełmem, boniowanym portalem i trójkątnym szczytem, wspartym na pilastrach.

Dawny młyn z portalem z datą 1786 i dwiema tablicami, oznaczającymi poziom wód podczas powodzi w 1608 i 1702 r.

Most na Kaczawie z 1763 r.

Fragmenty murów obronnych z XIV w. Zachowała się półcylindryczna baszta łupinowa.

Muzeum Złota, mieszczące się w budynku z poł. XVIII w. z mansardowym dachem. W latach 1973-77 umieszczono tu muzeum, któremu początek dała kolekcja Leopolda Schmetterlinga.

Więcej o muzeum

Poczta z 1886 r. o cechach neogotyckich i secesyjnych.

Pomnik kopacza złota z 1997 r.

Pomnik Reymonta z 1967 r. wg projektu A. Poznańskiej i A. Gryto.

Pomnik Wojska Polskiego z 1968 r. wg projektu B. Michałowskiego. W latach 1911-45 stał tu pomnik cesarza Wilhelma II.

Budynek Starostwa Powiatowego z ok. 1907 r. z trzema neomanierystycznymi szczytami.

Budynek Urzędu Miasta z 1897 r. o cechach architektury eklektycznej.

Budynek Urzędu Stanu Cywilnego z 1901 r.

Złotoryjski Ośrodek Kultury z lat 1952-57 wg projektu M. i K. Piechotków.

Kopalnia Złota Aurelia wykuta pod górą Św. Mikołaja. Jedną ze sztolni wykuto ok. 1660 r., inne chodniki i szyby najprawdopodobniej w XX w. Wewnątrz podziemna trasa turystyczna o długości ok. 100 m.

Więcej o kopalni

Dom przy al. Miłej 6 z ok. 1880 r. z fasadą o cechach neorenesansowych.

Budynek przy pl. Lotników Polskich 3 z 1880 r. z fasadą nawiązującą do neorenesansu francuskiego, na dachu zainstalowano baterie słoneczne.

Budynek przy pl. Matejki 5 z neorenesansowym wykuszem z literą M i dekoracją secesyjną.

Stacja kolejowa z dwoma wieżami ciśnień z lat 1884-1909.

Transformator z ok. 1920 r.

Przy ul. Basztowej kamienice z II poł. XIX w. o fasadach neogotyckich, klasycystycznych i modernistycznych, dom nr 14 z bogatą barokową fasadą.

Przy ul. Grunwaldzkiej staropaleozoiczne skały wulkaniczne – diabazy.

Przy ul. Konopnickiej dom nr 16 z XVIII-XIX w. i nr 22 tzw. dom burmistrza fundacji burmistrza Johanna Leopolda Feige z 1735 r. z pięknym barokowym portalem z herbem fundatora.

Dodaj komentarz