Miasto liczące 29900 mieszkańców, położone w powiecie dzierżoniowskim, przy linii kolejowej z Dzierżoniowa i szosie Dzierżoniów – Nowa Ruda. Bielawa leży w dolinie Bielawicy, u podnóża Gór Sowich. Miejscowość wzmiankowana była jako Bela w 1288 r., później pojawiła się nazwa Langenbielau. Długa wieś łańcuchowa podzielona była na kilka części (Dolna, Górna i Nowa Bielawa). W 1805 r. Christian Dierig założył tu fabrykę tkacką, która przekształciła się w największe przedsiębiorstwo tego typu na Śląsku. Później powstały kolejne fabryki włókiennicze, dzięki którym miejscowość znacznie się rozwinęła i była nazywana największą wsią w Prusach. W 1844 r. Bielawa była miejscem powstania tkaczy śląskich, temu wydarzeniu poświęcił swój dramat „Tkacze” noblista Gerhart Hauptmann
W 1891 r. do miasta doprowadzono kolej z Dzierżoniowa, w 1900 r. powstała linia Kolei Sowiogórskiej z Dzierżoniowa przez Pieszyce do Srebrnej Góry, przedłużona w latach 1902-03 do Ścinawki Średniej i Radkowa. W 1924 r. Bielawie nadano prawa miejskie, w czasie II wojny światowej na obrzeżach miasta mieściła się filia obozu koncentracyjnego Groß-Rosen – AL Langenbielau I – Sportschule. Po 1945 r. we wschodniej części miasta wzniesiono nowe osiedla mieszkaniowe. W latach 90. XX w. miejscowy przemysł włókienniczy uległ w większości likwidacji. Obecnie Bielawa jest dobrą bazą wypadową w Góry Sowie i Wzgórza Bielawskie, czemu sprzyja istnienie rekreacyjnego Jeziora Bielawskiego.
Zabytki i atrakcje:
Kościół Wniebowzięcia NMP zbudowano pierwotnie w 1335 r., w latach 1525-1654 znajdował się w rękach ewangelików. Wskutek znacznego rozwoju Bielawy i złego stanu technicznego stary kościół rozebrano i z inicjatywy ks. Franza Krauzego wzniesiono nowy, neogotycki. Budowla powstała w latach 1868-76 wg projektu Alexisa Langera z Wrocławia. Trójnawowa świątynia wyraźnie dominuje nad okolicą i posiada strzelistą wieżę o wysokości 101 m (7 w Polsce). Wieża kościelna służy jako punkt widokowy, klucze znajdują się w pobliskim punkcie informacji turystycznej na ul. Wolności 128. Wyposażenie wnętrza kościoła pochodzi z lat budowy, poza kilkoma starszymi epitafiami. Przed świątynią stoi Ukrzyżowanie z lat 1885-86.
Kościół Bożego Ciała zbudowany przez ewangelików w 1743 r., 100 lat później powstała wieża. Świątynię gruntowanie przebudowano w latach 1878-80 w stylu neoromańskim, pozostawiając klasycystyczną wieżę. Od 1972 r. kościół służy katolikom.
Modernistyczny kościół Ducha Św., zbudowany wg projektu E. Werlera w latach 1928-29.
Pałac Bielawa, wzniesiony przez fabrykancką rodzinę Dierigów, posiadających miejscowe zakłady włókiennicze. Ma formę połączonych ze sobą budynków, głównego pałacu z 1881 r. i tzw. Willi Małgorzaty, którą Friedrich Dierig senior zbudował w 1894 r. dla córki Margarethe. Obecnie funkcjonuje tu hotel Pałac Bielawa. Eklektyczna budowla łączy w sobie cechy klasycyzmu z neorenesansem.
Bielawski rynek – pl. Wolności. Stoi tu symbol miasta – zbudowana w 1939 r. fontanna z sową, trzymającą herb miasta i podpartą przez osiem krasnoludków. Przy rynku znajduje się klasycystyczny budynek administracji zakładów Dierigów z 1830 r., sprzedany w 1924 r. władzom samorządowym z przeznaczeniem na siedzibę urzędu miasta. Jego druga część mieści się w pobliskiej eklektycznej willi fabrykanta Froehlicha z końca XIX w.
Renesansowy dwór obronny z 1592 r., po pożarach w 1736 i 1877 r. pozbawiony został cech stylowych. Gościli tu król pruski Fryderyk II Wielki i car Rosji Aleksander I. W 1930 r. obiekt kupiło miasto, znajdował się w nim Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy. Obecnie zabytek znajduje się w rękach prywatnych.
Stacja Bielawa Zachodnia powstała w 1891 r. po zbudowaniu przez pruskie koleje państwowe linii z Dzierżoniowa. W 1900 r. powstała Kolej Sowiogórska z Dzierżoniowa przez Pieszyce i Bielawę Zachodnią do Srebrnej Góry, przedłużona w latach 1902-03 do Ścinawki Średniej i Radkowa. Stacja obsługiwała obie linie, chociaż formalnie dworzec Kolei Sowiogórskiej stanowił osobny Kleinbahnhof. Do dzisiaj zachował się sporych rozmiarów budynek dworca z 1891 r., który uległ na pocz. XX w. rozbudowie. W 1974 r. zamknięto i potem rozebrano odcinek z Dzierżoniowa przez Pieszyce, podobny los spotkał 3 lata później linię do Srebrnej Góry. Również w 1977 r. zakończono ruch pasażerski na głównej linii z Dzierżoniowa, ruch towarowy do pobliskich zakładów włókienniczych trwał do 2001 r. Dzięki staraniom samorządu Województwa Dolnośląskiego linia została przejęta i wyremontowana, dzięki czemu 15 grudnia 2019 r. przywrócono połączenia pasażerskie do Bielawy. Połączenia obsługiwane są szynobusami Kolei Dolnośląskich w relacjach do Wrocławia, Legnicy, Kłodzka i Dzierżoniowa. W przyszłości planowane jest przedłużenie linii do Jeziora Bielawskiego i Srebrnej Góry.
Kompleks zakładów włókienniczych Dierigów powstałych w 1805 r., funkcjonujących po 1945 r. jako Bielbaw i zlikwidowanych w 2006 r. Budynki pochodzą z lat 1880-1914 i stanowią ciekawy przykład architektury przemysłowej. W skład kompleksu wchodzą: tkalnie, przędzalnie, budynek administracji, wieża ciśnień i zakładowa straż pożarna. W pobliżu znajduje się osiedle robotnicze i folwark z XIX/XX w.
Przy ul. Waryńskiego stoi krzyż kamienny, wg legendy wystawiony na pamiątkę zakończonej zabójstwem sprzeczki dwóch chłopców, walczących w czasie głodu o kromkę chleba.
Kompleks rekreacyjny nad Jeziorem Bielawskim (342 m), które powstało w 1973 r. jako zbiornik technologiczny dla zakładów włókienniczych, po ich likwidacji w latach 90. XX w. przekształcono go na cele rekreacyjne. Kompleks obejmuje: amfiteatr, molo z wysepką rekreacyjną, wyciąg do wakeboardu, pole kempingowo-namiotowe, bary i restauracje, pensjonaty Manhattan i Gościniec Sudecki, Basen Familijny Wodny Plac Zabaw, kąpielisko, przystań Bielawskiego Klubu Żeglarskiego Wielka Sowa oraz Szkołę Windsurfingu Rowery & Trikke. Zaporą zbiornika wiedzie deptak, z którego roztaczają się widoki na miasto, Góry Sowie, Masyw Ślęży i Wzgórza Bielawskie.
Kamieniczki
Willa zbudowana przez fabrykanta Heinza Rosenbergera w 1904 r. Po 1945 r. znajdowało się w niej (podobnie jak w następnych willach) prewentorium dla dzieci z chorobami dróg oddechowych. Obecnie w obiekcie mieści się Rezydencja Dębowa z restauracją. Obok znajduje się budynek bramny i dawna stajnia, w parku rosną pomnikowe: platan, jodła kalifornijska, buk, dąb i cis.
Villa Dierig, wzniesiona przez właścicieli zakładów włókienniczych w latach 1901-04, obecnie Hotel Dębowy, w którego parku rośnie pomnikowa sosna czarna.
Villa Luginsland z 1900 r., w której parku rosną dwa pomnikowe buki, obecnie po remoncie ulokowano tu hotel Villam.
Uruchomiona w 2010 r. Szkoła Leśna.
Nowa Bielawa
Leśny Dworek – okazała willa w stylu tyrolskim, zbudowana w końcu XIX w. dla Friedricha Dieriga, syna założyciela zakładów włókienniczych (późniejszy Bielbaw) w Bielawie. W otaczającym willę parku znajdują się pomnikowe drzewa – choina kanadyjska, daglezja i jesion. Przed 1945 r. w okolicy znajdowały się trzy gospody.
Góra Parkowa
Góra Parkowa (452 m) to jedno z najwyższych wzniesień Wzgórz Bielawskich, położone na ich zachodnim skraju, stromo opadające do Kotliny Dzierżoniowskiej w Bielawie. Las porastający górę stanowi teren spacerowy dla mieszkańców miasta, na szczycie w 1925 r. powstała stalowa wieża widokowa, fundacji przemysłowca Wolfganga Dieriga (Wolfgangturm). Z wieży rozpościera się rozległa panorama Gór Sowich z Kalenicą i Wielką Sową, Masywu Ślęży oraz Wzgórz Krzyżowych, w dole widać Bielawę z Jeziorem Bielawskim i dawnymi zakładami Bielbaw, Pieszyce i Dzierżoniów. Na szczycie znajduje się także maszt GSM.
