Żeby zobaczyć przebieg trasy kliknij ikonkę „zobacz wszystkie warstwy danych”
24,5 km
Żmigród – 1,9 km – Żmigródek – 3,1 km – Nowe Domy – 4,9 km – Czarny Las – 2,5 km – Gatka – 5,8 km – Wilkowo – 1,2 km – Olsza – 2,9 km – Grabówka – 2,2 km – Ruda Sułowska
Dojazd – stacja Żmigród na linii Wrocław – Rawicz (D3), jeżdżą tędy pociągi Kolei Dolnośląskich w relacjach Wrocław Główny/Kłodzko Główne/Międzylesie/Jelcz-Laskowice/Ziębice/Strzelin – Rawicz, Polregio w relacjach Wrocław Główny/Międzylesie/Szklarska Poręba Główna – Poznań Główny, Wrocław Główny – Żmigród/Rawicz/Leszno i Strzelin – Rawicz oraz połączenia dalekobieżne PKP IC. Ruda Sułowska – sezonowe połączenia autobusowe Kolei Dolnośląskich do Milicza (linia D7 Wrocław – Oleśnica – Krotoszyn).
Trasa prowadzi ze stacji w Żmigrodzie przez ruiny pałacu do Żmigródka z folwarkiem, Czarnego Lasu i Gatki z dawnymi strażnicami granicznymi. Dalej jedziemy przez Wilkowski Las do Wilkowa z dawną leśniczówką i Olszy z zabytkową kapliczką. Końcowy odcinek trasy biegnie przez Grabówkę z grobami owczarzy i rezerwat Stawy Milickie do kompleksu Naturum w Rudzie Sułowskiej.
Trasa zaczyna się na stacji kolejowej w Żmigrodzie, położonej na linii Wrocław – Poznań.
Stacja w Żmigrodzie powstała w 1856 r., kiedy Kolej Górnośląska zbudowała linię Wrocław – Poznań. Ok. 1898 r. zbudowano drugi tor, linię zelektryfikowano w latach 1969-70. W 1886 r. doprowadzono boczną linię do Wąsosza, zamkniętą w 1960 r. i rozebraną w 1975 r. Jej początkowy odcinek służy obecnie jako dojazd do Toru Doświadczalnego Instytutu Kolejnictwa w Węglewie. W 1894 r. Żmigrodzko-Milicka Kolejka Powiatowa zbudowała linię wąskotorową o rozstawie szyn 750 mm do Przedkowic, gdzie łączyła się z trasą Prusice – Milicz – Sulmierzyce. Kilka lat później linie wąskotorówki dotarły do Trzebnicy i Wrocławia. Obok głównej stacji powstała stacja Żmigród Wąskotorowy. W 1970 r. ze względu na zły stan mostu na Sąsiecznicy zamknięto końcowy odcinek linii, skracając ją do stacji Żmigród Miasto przy ul. Sienkiewicza. Resztę linii zamknięto w 1991 r. i wkrótce rozebrano. Od stacji Żmigród odchodziła także bocznica do cukrowni i zakładów metalowych, której ślad zachował się przy budynku na rogu ul. Powstańców Styczniowych i Kolejowej. Obecnie linię Wrocław – Poznań obsługuje PKP Intercity (linie dalekobieżne), Polregio (na całym odcinku) oraz Koleje Dolnośląskie (na odcinku Wrocław – Rawicz).
Budynek dworca powstał w czasie budowy linii. W dworcowej restauracji znajdowała się tzw. Kaisersaal (Sala Cesarska), gdzie odpoczywał cesarz Wilhelm II, który przyjeżdżał tu na polowania u księcia Hatzfeldta. W latach 2012-14 stacja przeszła modernizację, a budynek dworca wyremontowano. Przed budynkiem dworca znajduje się parking park & ride i stacja rowerów miejskich. W 2020 r. ustawiono tu tablicę pamięci 9 ofiar katastrofy kolejowej, która miała miejsce 24 lipca 1955 r. Pociąg pospieszny nr 9602 z Poznania do Wrocławia zderzył się wtedy z manewrującą na stacji lokomotywą składu Żmigród – Wąsosz. Na południe od stacji, przy ul. Powstańców Styczniowych stoi wieża ciśnień w formie grzybka z 1909 r., a przy przejeździe kolejowym nastawnia dysponująca Żd. Nastawnię wykonawczą Żd1 w północnej głowicy stacji zlikwidowano podczas modernizacji linii. W 2017 r. nad torowiskiem przerzucono estakadę drogi ekspresowej S5.
Jedziemy czerwonym szlakiem, biegnącym wokół powiatu trzebnickiego (Trzebnicka Pętla Rowerowa), którym będziemy podążać do końca trasy. Ul. Kolejową docieramy do zabudowań dawnej cukrowni.
Cukrownia powstała w 1871 r., później działał tu oddział wrocławskiego Pafawagu, obecnie hale częściowo są wykorzystywane przez zakłady metalowe Alcon. Naprzeciwko cukrowni znajduje się poczta z ok. 1910 r.
Docieramy do skrzyżowania z ul. Poznańską, na którym stoi kapliczka z 1. poł. XIX w., przedstawiająca Maryję adorującą Dzieciątko. Mijamy krzyż i dawny sierociniec z ok. 1833 r., obecnie Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia, po czym przecinamy rzeczkę Sowinę. Osiągamy główną odnogę ul. Poznańskiej, którą biegł niegdyś trakt handlowy Wrocław – Poznań. Na skrzyżowaniu w 2018 r. postawiono pomnik z okazji 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Przedstawia on lwa, trzymającego tarczę z napisem „semper fidelis” – zawsze wierny. Przy współczesnym pałacyku, mieszczącym dom weselny skręcamy na deptak. Przecinamy na światłach obwodnicę Żmigrodu w ciągu dawnej drogi nr 5 Wrocław – Poznań. Obecnie ruch tranzytowy przeniósł się na nowo zbudowaną drogę ekspresową S5.
Mijamy stację benzynową i zabytkowym mostkiem nad starorzeczem Baryczy wjeżdżamy na teren parku pałacowego. W wodzie odbija się elewacja klasycystycznej oranżerii z ok. 1820 r., projektu Karla Gottharda Langhansa. Docieramy do parkingu z tablicą informacyjną i zejściem szlaku kajakowego do Baryczy. Można tu podjechać 200 m w prawo do ruin pałacu w Żmigrodzie.
Gród w Żmigrodzie wzmiankowano w 1296 r. W XIV w. wzniesiono na jego miejscu zamek, należący do biskupów wrocławskich, książąt oleśnickich oraz rodów rycerskich. Po oryginalnej budowli pozostały gotyckie piwnice, w których mieści się restauracja. W 1492 r. zamek stał się siedzibą Kurzbachów. W 1629 r. w czasie wojny 30-letniej wojska cesarskie wzniosły fortyfikacje bastionowe, dzięki czemu w 1640 r. zamek oparł się Szwedom, których zmiotła fala z otwartych śluz stawów. Dwa lata później Szwedzi jednak go zdobyli, umacniając fortyfikacje i oddając zamek dopiero w 1650 r. (dwa lata po zawarciu pokoju westfalskiego). Budowlę przejęli von Hatzfeldtowie, wznosząc na jej miejscu barokowy pałac. W 1683 r., na cześć zwycięstwa pod Wiedniem, powstała kaplica wg projektu Carlo Rossiego, a w latach 1706-08 główny korpus zaprojektowany przez Christopha Hacknera. W latach 1762-65 zbudowano klasycystyczne skrzydło południowe wg projektu Carla Gottharda Langhansa. W nim właśnie podpisano w 1813 r. Protokół Żmigrodzki, między królem Prus Fryderykiem Wilhelmem III i carem Rosji Aleksandrem I, dotyczący planu walki z Napoleonem. Ostatnia przebudowa pałacu w stylu neorenesansowym miała miejsce w latach 1874-75. Rezydencja została spalona w styczniu 1945 r. przez Armię Radziecką, ok. 1973 r. rozebrano skrzydło południowe. W latach 2007-08 pozostałości pałacu zabezpieczono w formie trwałej ruiny, fasada uległa wtedy gruntownej renowacji, a na miejscu rozebranego skrzydła południowego założono lapidarium z trejażem.
Przy pałacu znajduje się renesansowa wieża mieszkalna zbudowana przez von Kurzbachów w 1560 r., podwyższona przez Szwedów w 1642 r. i ponownie w 1837 r. W 2008 r. wieża uległa renowacji, obecnie mieszczą się tu: punkt informacji turystycznej, sala konferencyjna, sala wystawowa, apartament hotelowy i taras widokowy. Nad wejściem znajduje się kartusz herbowy z 1560 r. z herbami Wilhelma von Kurzbacha (trzy ryby) i jego żony Magdaleny z domu von Maltzan (dwie głowy zajęcze i kiść winogron). Na murach wisi, odsłonięta przez Sophie Hatzfeldt w 1998 r., kopia tablicy z 1913 r., upamiętniającej 100-lecie zawarcia Protokołu Żmigrodzkiego.
Wokół pałacu rozpościera się, przechodzący w las łęgowy romantyczny park, założony w 1. poł. XIX w. Po rewitalizacji z lat 2011-12 znajdują się w nim: stawy, ogród rododendronów, pawilon – herbaciarnia, trejaż z grillem ogrodowym i polana piknikowa. W parku rośnie pomnikowy dąb szypułkowy i cis o obwodzie 160 cm. Stoi tu 20-metrowy maszt na chorągwie z 2. połowy XIX w. z herbem pruskim i Hatzfeldtów, odlany w całości ze stali. Z zespołu czterech rzeźb ogrodowych zachowała się niekompletna statua tancerza.
Przekraczamy Barycz, na której znajdują się w bliskiej odległości aż cztery mosty. Jedziemy pierwotnym przebiegiem szosy Wrocław – Poznań, po lewej widać most obwodnicy Żmigrodu, za nim przeprawę drogi ekspresowej S5, pod którą znajduje się niewidoczny stąd most kolejowy.
Wjeżdżamy do Żmigródka, pierwotnego ośrodka lokalnego osadnictwa, powstałego jeszcze przed Żmigrodem. Z lewej dochodzi szosa nr 439 do Milicza (ul. Milicka), którą będziemy chwilę podążać. Przy zespole folwarcznym z końca XIX w. skręcamy w ul. Główną, obok drewnianego krzyża. Przed ceglaną kapliczką skręcamy w ul. Spacerową, gdzie mijamy świetlicę wiejską, drewniany krzyż i kapliczkę w formie muru z wnęką z 2012 r. Szutrową ul. Brzozową osiągamy boisko i opuszczamy Żmigródek. Drogą bitą przecinamy Kanał Kokot, odprowadzający wodę z kilku kompleksów Stawów Milickich.
Po chwili docieramy do szosy Żmigródek – Borek, którą jedziemy przez przysiółek Nowe Domy. Mijamy Leśnictwo Borek i jedziemy prosto lokalną szosą do Czarnego Lasu. Mijamy Staw Aleksander, należący do kompleksu Stawów Kokockich oraz miejsce dawnej karczmy i przecinamy Kanał Młynówka, odchodzący od Kanału Rybackiego do rzeki Orla. Docieramy do przysiółka Borek-Leśniczówka z budynkami dawnej leśniczówki i wjeżdżamy w las. Teraz czeka nas długi odcinek prostej, monotonnej drogi.
Na jej końcu mijamy wjazd do szkółki leśnej i aleję okazałych daglezji. Docieramy do rogatek Czarnego Lasu z krzyżem.
Pierwsze domy po prawej to dawna strażnica graniczna, wystawiona ok. 1920 r., w związku z istniejącą w latach 1919-39 na granicy Śląska i Wielkopolski granicą niemiecko-polską.
Skręcamy w zniszczoną bitą drogą pożarową nr 77 (Droga Gatkowska), po chwili mijamy wyrobiska i docieramy na skraj lasu. Będziemy teraz chwilę poruszać się granicą woj. dolnośląskiego i wielkopolskiego, którą w latach 1919-39 biegła granica polsko-niemiecka. Wieś po lewej to Łąkta, znajdująca się już w Wielkopolsce. Opuszczamy las i granicę województw, po chwili docieramy do ulicy i zabudowań Gatki.
Przed skrzyżowaniem z główną szosą znajdują się kolejne zabudowania dawnej strażnicy granicznej z ok. 1920 r.
Skręcamy w szosę Radziądz – Łąkta, którą opuszczamy Gatkę. Przecinamy potok Wilczyna i skręcamy w szutrówkę, prowadzącą do granicy lasu. Mijamy leśną wieżę przeciwpożarową i zabudowania dawnej gajówki Goitke. Wjeżdżamy w Las Wilkowski, podążamy zapiaszczoną drogą bitą, mijając po lewej kompleks wydm. Po dłuższej chwili skręcamy w zniszczoną drogę asfaltowo-szutrową nr 66 (Droga Rawicka).
Drogą Rawicką biegł niegdyś trakt z Sułowa do Rawicza, prowadzący do znajdującej się na granicy Śląska i Wielkopolski gospody Zielony Jeleń.
Osiągamy szosę z Niezgody, którą po chwili docieramy do skraju lasu i Wilkowa. We wsi mijamy obitą drewnem dawną leśniczówkę, metalowy krzyż i urządzoną w zabytkowym budynku z muru pruskiego świetlicę wiejską z noclegami.
Opuszczamy Wilkowo i krótkim odcinkiem przez pola docieramy do szosy Pakosław – Sułów w Olszy, obok dawnej szkoły z okresu międzywojennego (obecnie świetlica wiejska). We wsi mijamy straż pożarną i zabytkową ceglaną kapliczkę, po czym opuszczamy Olszę.
Jedziemy przez zmeliorowane łąki w pobliżu Stawów Niezgoda i przecinamy kanał, odprowadzający wodę ze Stawów Mewich do Młynówki Sułowskiej. Mijamy mały staw i usytuowane na skraju leśnych wydm groby ostatnich owczarzy.
Na terenie osuszonych w XIX w. stawów zakładano pastwiska owiec, w pobliżu grobów znajdowała się duża owczarnia. W mogiłach leżą zabici w 1945 r. przez Armię Czerwoną ostatni owczarze.
Docieramy do zabudowań Grabówki z boiskiem. Mijamy budynek dawnej gospody, w którym urządzono świetlicę wiejską i zabytkowy dom – dawny sklep. Po chwili docieramy do przystanku z krzyżem i okazałym dębem, koło agroturystyki Nad Stawem. Na skraju Grabówki znajduje się miejsce odpoczynku, wjeżdżamy tu w granice Rezerwatu Stawy Milickie (Kompleks Ruda Sułowska).
Rezerwat Stawy Milickie utworzono w 1963 r., ma powierzchnię 5298,15 ha (więcej niż niektóre parki narodowe) i składa się z kilku oddzielonych od siebie kompleksów: Radziądz, Jamnik, Ruda Sułowska, Stawno i Potasznia. Gniazduje tu ok. 120 gatunków ptaków, a 50 gatunków przebywa tu w czasie przelotów. W rezerwacie występują m.in.: kszyk, cyraneczka, gągoł, podgorzałka, kureczka nakrapiana, łabędź niemy, sieweczka rzeczna, żuraw, orzeł bielik, bocian czarny, czapla purpurowa i biała, jastrząb, kania czarna i ruda, kobuz, rybołów oraz trzmielojad. W 1995 r. Stawy Milickie zostały objęte Konwencją Ramsarską o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, w 2000 r. znalazły się w programie Living Lakes. Na terenie rezerwatu obowiązuje zakaz wstępu, można poruszać się jedynie drogami publicznymi i szlakami turystycznymi.
Kompleks Ruda Sułowska liczy 1139 ha i składa się z dwóch części – północnej i południowej. Znajdujemy się w części północnej rezerwatu, którą tworzą dwa Stawy Mewie, dwie Grabówki, Staw Prostokątny, Środkowy i pięć Stawów Wąskich. Staw Grabówka założono w XVII w., w wyrobisku pozostałym po wydobyciu rudy darniowej, przetapianej w pobliskiej Rudzie Sułowskiej. Akwen liczył niegdyś 230 ha powierzchni, obecnie ok. 100 ha. Staw został w latach 70. XX w. pogłębiony, z pozostałego materiału usypano kilka wysp.
Jedziemy groblą między stawem Grabówka Duża i grupą mniejszych Stawów Wąskich. Za kompleksem mniejszych stawów docieramy do Rudy Sułowskiej, której nazwa odnosi się dawnych kuźni, wykorzystujących miejscową rudę darniową. Po prawej mijamy budynki gospodarstwa rybackiego, po lewej znajduje się łowisko ryb. Osiągamy Hotel Naturum, gdzie nasza trasa się kończy. Można tu skorzystać z sezonowych połączeń autobusowych, skomunikowanych z pociągiem Kolei Dolnośląskich w Miliczu. Rower można wypożyczyć w Centrum Naturum, bądź połączyć trasę z inną z opisywanych, by dojechać do stacji obsługiwanej przez pociągi KD.
Centrum Edukacyjno-Turystyczne Naturum, którego właścicielem jest Spółka Stawy Milickie SA, powstało przy gospodarstwie rybackim w Rudzie Sułowskiej. Głównym obiektem kompleksu jest trzygwiazdkowy hotel Naturum oraz Gospoda 8 Ryb, w której serwowane są potrawy z ryb ze Stawów Milickich. Można tu zwiedzić Muzeum Tradycji Rybactwa Stawów Milickich i Doliny Baryczy, obejmujące skansen narzędzi i urządzeń związanych z gospodarką stawową, udostępnionych przez Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu oraz Dom Rybaka. W skład CET wchodzi również: Zwierzyniec, Ścieżka Zmysłów, płuczka rybna i edukacyjny plac zabaw. Ruda Sułowska nosi miano „bocianiej wioski”, znajduje się tu największe skupisko gniazd bociana białego na Śląsku (10-12 par).
