Żeby zobaczyć przebieg trasy kliknij ikonkę „zobacz wszystkie warstwy danych”
27,3 km
Ruda Sułowska – 2,5 km – Staw Przydrożny – 5,7 km – Przewory – 2,2 km – Koniówko – 1,4 km – Koniowo – 1,2 km – Przyborów – 1,7 km – Domanowice – 6,1 km – Brzyków – 3,4 km – Nowy Dwór – 3,1 km – Trzebnica
Dojazd – Ruda Sułowska – sezonowe połączenia autobusowe Kolei Dolnośląskich z Milicza (linia D7 Wrocław – Oleśnica – Krotoszyn). Stacja Trzebnica na linii Wrocław – Trzebnica (D8), jeżdżą tędy pociągi Kolei Dolnośląskich w relacji Wrocław Główny – Trzebnica.
Trasa biegnie z kompleksu Naturum w Rudzie Sułowskiej, przez Rezerwat Stawy Milickie, Jaz Niezgoda i rozległe lasy do Stawów Koniowskich, Koniówka i Koniowa z ryglowym kościołem. Dalej jedziemy przez Przyborów, Domanowice, użytek ekologiczny Żurawia Łąka do Brzykowa z dawną kaplicą ewangelicką. Ostatni etap trasy prowadzi przez Nowy Dwór z dworem do Trzebnicy z bazyliką i klasztorem cysterek, kończąc się na stacji.
Trasa zaczyna się przy kompleksie Naturum w Rudzie Sułowskiej. Można tu skorzystać z sezonowych połączeń autobusowych, skomunikowanych z pociągiem Kolei Dolnośląskich w Miliczu. Rower można wypożyczyć w Centrum Naturum, bądź połączyć trasę z inną z opisywanych, by dojechać do stacji obsługiwanej przez pociągi KD.
Centrum Edukacyjno-Turystyczne Naturum, którego właścicielem jest Spółka Stawy Milickie SA, powstało przy gospodarstwie rybackim w Rudzie Sułowskiej. Głównym obiektem kompleksu jest trzygwiazdkowy hotel Naturum oraz Gospoda 8 Ryb, w której serwowane są potrawy z ryb ze Stawów Milickich. Można tu zwiedzić Muzeum Tradycji Rybactwa Stawów Milickich i Doliny Baryczy, obejmujące skansen narzędzi i urządzeń związanych z gospodarką stawową, udostępnionych przez Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu oraz Dom Rybaka. W skład CET wchodzi również: Zwierzyniec, Ścieżka Zmysłów, płuczka rybna i edukacyjny plac zabaw. Ruda Sułowska nosi miano „bocianiej wioski”, znajduje się tu największe skupisko gniazd bociana białego na Śląsku (10-12 par).
Nasza trasa będzie prowadziła szlakiem R9 Bałtyk – Adriatyk. Z hotelu Naturum jedziemy chwilę szosą w stronę Sułowa, po czym skręcamy w boczną ulicę. Mijamy agroturystykę Głowaczówka i dawny młyn, a następnie przecinamy Młynówkę Sułowską, zasilającą w wodę stawy Kompleksów Ruda Sułowska, Niezgoda i Radziądz. Na Młynówce znajduje się jaz z miejscem wodowania kajaków. Opuszczamy zabudowę wsi, jesteśmy w Kompleksie Ruda Sułowska Rezerwatu Stawy Milickie.
Rezerwat Stawy Milickie utworzono w 1963 r., ma powierzchnię 5298,15 ha (więcej niż niektóre parki narodowe) i składa się z kilku oddzielonych od siebie kompleksów: Radziądz, Jamnik, Ruda Sułowska, Stawno i Potasznia. Gniazduje tu ok. 120 gatunków ptaków, a 50 gatunków przebywa tu w czasie przelotów. W rezerwacie występują m.in.: kszyk, cyraneczka, gągoł, podgorzałka, kureczka nakrapiana, łabędź niemy, sieweczka rzeczna, żuraw, orzeł bielik, bocian czarny, czapla purpurowa i biała, jastrząb, kania czarna i ruda, kobuz, rybołów oraz trzmielojad. W 1995 r. Stawy Milickie zostały objęte Konwencją Ramsarską o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, w 2000 r. znalazły się w programie Living Lakes. Na terenie rezerwatu obowiązuje zakaz wstępu, można poruszać się jedynie drogami publicznymi i szlakami turystycznymi.
Kompleks Ruda Sułowska liczy 1139 ha i składa się z dwóch części – północnej i południowej, jesteśmy na skraju drugiej części. Część południowa ma ok. 250 ha powierzchni, znajdują się tu płytkie stawy narybkowe, napełniane wodą późną wiosną.
Mijamy kapliczkę z 2009 r. i wiatę, po czym docieramy do ścieżki dydaktycznej wokół stawów kompleksu z tablicami informacyjnymi. Jedziemy asfaltową drogą, biegnącą groblą wśród stawów. Dla umocnienia grobli obsadzono ją aleją dębową, w drzewach żyją chronione owady – kozioróg dębosz i pachnica dębowa. Po prawej znajdują się Stawy: Płytki, Trójkątny, Bliźniaczy Mały, Bliźniaczy i Przydrożny, po lewej – Zimowy, Trześniówka Dolna A i B oraz Trześniówka Górna.
Stawy najbardziej atrakcyjne są wiosną, kiedy można tu zobaczyć rzadką kaczkę – podgorzałkę i jesienią. Od września na stawach Trześniówce Dolnej A i Płytkim tłumnie występują: płaskonosy, krakwy, cyraneczki, nurogęsi, łyski, perkozy dwuczube, łabędzie nieme i krzykliwe. W stawach hodowane są: najliczniejszy karp, amur biały oraz szczupak, który jako jedyny jest gatunkiem rodzimym. Karp wymaga dokarmiania paszami zbożowymi, razem z amurem do rozmnażania potrzebuje wylęgarni i tarlisk. Stawy zasiedlają różne rośliny wodne, występują tu zespoły rzęs i spirodeli wielokorzeniowej, żabiścieku pływającego oraz rdestnic. Na brzegach rośnie szuwar trzcinowy. Z owadów najliczniej występują przedstawiciele chrząszczy – pływak żółtobrzeżek i ważek – husarze i żagnice.
Opuszczamy ścieżkę dydaktyczną i docieramy do parkingu z miejscem odpoczynku przy szosie nr 439 Żmigród – Milicz. Jedziemy chwilę szosą, wkraczając w las i skręcamy w szutrową drogę pożarową nr 86. Drogą bitą przez użytek ekologiczny, docieramy do drewnianego Jazu Niezgoda.
Jaz Niezgoda jest jedyną zachowaną drewnianą budowlą tego typu na Baryczy. Wysokość piętrzenia wody wynosi do 2,16 m, zaczyna się ono 1,5 km przed jazem. Od Baryczy odchodzi tu Kanał Niezgodzki, zasilający Staw Rudy oraz Młynówka Jamnicka, zasilająca Stawy Jamnik. Jaz zwany jest zwyczajowo Tamą Göringa, bowiem marszałek Herman Göring bywał na polowaniach w okolicznych lasach ks. Hatzfeldtów. Jaz wyremontowano w 2015 r. i ozdobiono drewnianymi rzeźbami.
Przekraczamy jazem Barycz, jedziemy chwilę drogą gruntową brzegiem rzeki, po czym przecinamy Młynówkę Jamnicką, doprowadzającą wodę z Młynówki Sułowskiej do Stawów Jamnik. Jedziemy dłuższy czas bitą drogą pożarową nr 26 przez wyręby, granicą Lasów Przewory i Zwierzyniec. Mijamy skrzyżowanie z kapliczką na drzewie i przecinamy potok Krępica. Po chwili docieramy do przecięcia dawnej wąskotorówki, koło przystanku Przewory Milickie.
Przystanek znajdował się na zbudowanej w 1894 r. linii wąskotorowej o rozstawie 750 mm Żmigrodzko-Milickiej Kolejki Powiatowej, biegnącej ze Żmigrodu do Sulmierzyc. Kilka lat później zbudowano połączenia do Prusic, Trzebnicy i Wrocławia. W 1991 r. linię zamknięto, dwa lata później rozebrano torowisko. W 2010 r. na odcinku Sułów – Milicz – Ruda Milicka powstała ścieżka rowerowa śladem dawnej wąskotorówki. W 2018 r. otwarto kolejną część ścieżki do Gruszeczki. Obecnie w budowie (planowane ukończenie 2021) jest odcinek Gruszeczka – Książęca Wieś, łącząca się z otwartymi w 2018 r. ścieżkami do Żmigrodu i Prusic.
Przewory Milickie miały do 1945 r. status przystanku na żądanie. Znajdował się tu boczny tor ładunkowy dla drewna z lasów książąt Hatzfeldtów ze Żmigrodu.
Jedziemy przez Las Koniowski zniszczoną bitą drogą pożarową nr 32, po opadach deszczu należy liczyć się z błotem. Przecinamy potok Posiek i docieramy do szutrowej drogi i Stawów Koniowskich.
Stawy Koniowskie to kompleks trzech rybnych stawów paciorkowych, o powierzchni ok. 40 ha. Stawy posiadają dobrze rozwinięte pasy roślinności szuwarowej, a także trzcinowisk, zarośli pałki szerokolistnej i wierzbowych. Stawy stanowią miejsce godowe płazów: kumaka nizinnego, ropuchy zielonej, rzekotki drzewnej, żaby śmieszki i wodnej. Z ptaków występują tu: błotniak stawowy, czernica, gągoł, krakwa, łabędź niemy, perkoz dwuczuby i rdzawoszyi, perkozek, samotnik, trzciniak i zimorodek.
Docieramy do skraju lasu i zabudowań przysiółka Koniówko. Koło drewnianego krzyża przecinamy położoną poprzecznie do naszej trasy osadę, od tej pory będziemy jechać szosą w kierunku Trzebnicy.
Przecinamy Brzeźnicę, docierając po chwili do wsi Koniowo. Mijamy dawną pastorówkę i nieczynną szkołę z 1890 r., za którymi stoi kościół MB Królowej Polski.
Kościół MB Królowej Polski wznieśli w 1623 r. ewangelicy jako kościół cmentarny, należący do parafii w Pawłowie Trzebnickim. W 1671 r. świątynię odebrano ewangelikom, w związku z czym popadła w ruinę. Obecny kościół konstrukcji ryglowej został ponownie wzniesiony przez ewangelików w latach 1765-66, w tym samym czasie powstała wolno stojąca drewniana dzwonnica. W 1945 r. świątynia została przejęta przez katolików i otrzymała wezwanie MB Królowej Polski. Naprzeciwko kościoła stoi budynek dawnej karczmy.
Opuszczamy Koniowo, szosą przez pola przecinamy potok Olszak i docieramy na skraj osady Przyborów z zabytkowym drewnianym krzyżem. Przekraczamy potoki: Jasionka, Sąsiecznica i Głęboki Rów (dwa ostatnie z jazami) i docieramy do Domanowic.
We wsi mijamy metalowy krzyż i skrzyżowanie z szosą do Kaszyc Wielkich. Opuszczamy Domanowice, docierając po chwili do lasu. Za mostkiem na potoku Kątna znajduje się użytek ekologiczny Żurawia Łąka.
Użytek ekologiczny Żurawia Łąka powołano w 2000 r., obejmuje śródleśną łąkę, będącą miejscem występowania rzadkich i chronionych gatunków – zaskrońca zwyczajnego, pazia królowej, biegacza łąkowego, ziarenkowatego i gładkiego, trzmiela ziemnego, słonki, żurawia i kumaka nizinnego.
Opuszczamy las, szosą przez zagajniki przecinamy potok Włóknica i mijamy okazały dąb, mający niegdyś status pomnika przyrody. Na drzewie zawieszono kapliczkę patrona pszczelarzy – św. Ambrożego.
Następnie drogą wśród sadów docieramy do wsi Brzyków. Mijamy świetlicę wiejską i dawną gospodę Knuhra, za którą stoi dawna kaplica ewangelicka.
Kaplicę ewangelicką wzniesiono na pocz. XX w., obecnie w budynku znajduje się remiza OSP.
Na głównym skrzyżowaniu mijamy metalowy krzyż i opuszczamy Brzyków. Na końcu wsi do szosy dochodzi prowadząca do Trzebnicy ścieżka rowerowa, zbudowana w 2018 r., która w przyszłości ma połączyć się z kolejną, biegnącą z Wszemirowa przez Prusice do Żmigrodu i Milicza.
Mijamy zagajnik z wyrobiskami i przecinamy Polską Wodę. Osiągamy Nowy Dwór, gdzie ścieżka przechodzi w chodnik. Zaczyna się lekki podjazd, bowiem opuszczamy Kotlinę Żmigrodzką, wkraczając we Wzgórza Trzebnickie. Docieramy do ruchliwej starej drogi nr 5 Poznań – Wrocław, którą biegnie także droga nr 15 Trzebnica – Krotoszyn. Za skrzyżowaniem stoi dwór.
Dwór powstał na pocz. XX w., za nim znajduje się kompleks folwarczny z XIX/XX w.
Podjeżdżamy na wzgórze z hotelem Nowy Dwór i koło zabytkowego drewnianego krzyża wkraczamy w granice Trzebnicy.
Ul. Prusicką mijamy szpital św. Jadwigi Śl. i kompleks przemysłowy, przy którym przecinamy dawne torowisko wąskotorówki. Skręcamy razem z drogą nr 15 w ul. Siostry Brzóski, wzdłuż której biegnie ścieżka rowerowa. Mijamy kilka marketów i przecinamy Kanał Trzebnicki. Docieramy do skrzyżowania z ul. Milicką, gdzie opuszczamy drogę nr 15. Jedziemy chwilę drogą nr 340, biegnącą do Oleśnicy. Mijamy zabytkową kapliczkę i osiągamy rondo, przy którym znajdowała się stacja Trzebnica Gaj.
Linia wąskotorowa Kolejki Wrocławsko-Trzebnicko-Prusickiej o rozstawie 750 mm powstała w 1898 r. W Prusicach łączyła się ze zbudowaną w latach 1894-95 linią Żmigrodzko-Milickiej Kolejki Powiatowej ze Żmigrodu do Sulmierzyc, z odgałęzieniem Przedkowice – Prusice. W 1967 r. zamknięto odcinek Wrocław – Trzebnica, od tej pory pociągi zaczynały bieg na stacji Trzebnica Gaj. W 1978 r. zlikwidowano kasę biletową i ekspedycję towarową, a administrację kolejki przeniesiono do Milicza. W 1985 r. zaprzestano przewozów towarowych. Linię ostatecznie zlikwidowano w 1991 r. i w ciągu dwóch lat rozebrano.
Stacja posiadała dwa odwrotne łuki torów o długości 250 m, z przejściem rozjazdowym pośrodku. Po bokach znajdowały się tory ładunkowe – od strony majątku Kellerhof tor z 10-tonową wagą, z drugiej strony dwa żeberka do placów ładunkowych i budynku dworca.
Budynek dworca w 1975r. przekazano ZHP jako harcówka i spłonął w latach 80. XX w. Przy ul. Milickiej znajdowała się stalowa wiata dla podróżnych. Na północ od dworca zbudowano centralne warsztaty kolejki z dwustanowiskową parowozownią i wagonownią. Obecnie pełnią one rolę magazynów i hurtowni.
Na rondzie opuszczamy szlak R9, jedziemy dalej ul. Milicką do Ronda UE. Mijamy plac z Urzędem Miejskim i pomnikiem 2. Armii WP, po drugiej stronie ulicy rośnie pomnikowy dąb. Docieramy do bazyliki i klasztoru cysterek.
Bazylika św. Jadwigi i św. Bartłomieja tworzy razem z dawnym klasztorem cysterek Sanktuarium św. Jadwigi. Powstała w latach 1208-19 jako trójnawowy, jeden z pierwszych w Polsce kościołów ceglanych w stylu romańskim. W latach 1268-1269 powstała pierwsza w Polsce kaplica w stylu gotyckim, w której umieszczono relikwie św. Jadwigi. Pochowano tu także 22 Piastów śląskich, na czele z Henrykiem Brodatym. W latach 1680-85 doszło do barokowej przebudowy kościoła, powstało barokowe wyposażenie wnętrza, z obrazami Willmanna. W 1690 r. dobudowano północną kruchtę. W latach 1730-60 wyrzeźbiono rokokowe ołtarze (dzieła Mangoldta, Schefflera). W latach 1780-85 zbudowano klasycystyczną wieżę bazyliki, wg projektu Dahna. Na północnej ścianie znajduje się rzeźba św. Bartłomieja z wizerunkiem Chrystusa z 1785 r., nad nią klasycystyczny balkon. W 1810 r. sekularyzowano klasztor, bazylika stała się kościołem parafialnym. W 1903 r. kościół restaurowano, zamontowano zegar na wieży, wrocławscy artyści Schwarzbach i Hans Pölzig zbudowali chór muzyczny. W okresie międzywojennym odkryto i wyeksponowano portale romańskie. Po 1945 r. udostępniono kryptę św. Bartłomieja ukończoną w 1214 r., w zakrystii romańskiej urządzono muzeum z cennymi zbiorami sztuki sakralnej. W barokowej bryle budowli wyróżniają się dwa portale romańskie, będące reliktami pierwotnego kościoła. Pierwszy z lat 1218-1230, z przedstawieniem króla Dawida, grającego na lutni w towarzystwie królowej Betsabe. Drugi sprzed 1250 r. z tympanonem ze sceną adoracji przez anioły NMP z Dzieciątkiem. Wejście prowadzi przez barokowe drzwi z 1720 r., w portalu znajduje się płaskorzeźba św. Jadwigi. Przed bazyliką stoi barokowa kolumna św. Jana Nepomucena z 1738 r.
Wnętrze bazyliki urządzone jest z barokowym przepychem. Nawa główna posiada 19,2 m wysokości, wzdłuż niej znajduje się 19 obrazów M. Willmanna z 1. poł. XVIII w. ze scenami z życia św. Jadwigi. Neobarokowy chór muzyczny z organami z 1903 r. jest autorstwa wrocławskich artystów Schwarzbacha i Hansa Pölziga. W świątyni znajduje się 13 barokowych ołtarzy bocznych oraz ambona z 1745 r. (dzieło Mangoldta). W ołtarzach św. Bartłomieja i św. Krystyny stoją obrazy M. Willmanna. W nawach bocznych zawieszono obrazy Drogi Krzyżowej z poł. XIX w. Przed prezbiterium znajdują się rzeźby śś. Jadwigi i Elżbiety. Rzeźby przed i w ołtarzu głównym są autorstwa F. J. Mangoldta. W centrum znajduje się obraz Wniebowzięcia NMP (autorstwa Filipa van Bentuma, 1747-48), wokół posągi – od lewej: św. Bartłomiej, Jan Chrzciciel, Juda Tadeusz i Jan Ewangelista, a nad nim obraz Trójcy Św. Pośrodku prezbiterium stoi nagrobek ks. Henryka Brodatego i mistrza zakonu kawalerów mieczowych Konrada von Feuchtwangena (1685, dzieło Jakuba Bielawskiego). Po prawej widać gotycki portal z Ukrzyżowaniem (1290). Z pierwotnego wyposażenia zachowały się: późnogotycka rzeźba Matki Boskiej z XV w. oraz późnogotycki obraz ołtarzowy Matki Bożej z Dzieciątkiem.
Kaplica św. Jana Chrzciciela – romańska z barokową kratą (1701), na środku stoi tumba nagrobna św. Jadwigi z epitafium z 1680 r. (dzieło krakowskiego rzeźbiarza Marcina Bielawskiego), święta leżała tu w czasie budowy poświęconej jej kaplicy. Poza tym znajdują się tu dwie chrzcielnice: gotycko-renesansowa z pocz. XVI w. i barokowa z XVIII w. Na ścianach widać malowidła przedstawiające klasztory cysterskie i żywot św. Jadwigi z 1800 r.
Kaplica św. Jadwigi z lat 1267-69 – pierwszy klasycznie gotycki obiekt na ziemiach polskich. Stoi tu grobowiec św. Jadwigi z 1680 r. z alabastrową figurą księżnej z ok. 1750 r. (dzieło Magoldta). Wokół widać m.in. epitafium ks. legnicko-brzeskiej Karoliny z 1707 r. i dwie furty z orłami piastowskimi. Późnobarokowy ołtarz główny z 1730 r. zawiera obraz św. Jadwigi z 1653 r. Ambona polska (głoszono z niej kazania po polsku) pochodzi z 1685 r., a gotycki krucyfiks z 1410 r. Przy wejściu znajduje się wczesnogotycki portal z Koronacją NMP z 1290 r., a w ołtarzach bocznych obrazy św. Anny i św. Józefa autorstwa F. Schefflera.
Krypta św. Bartłomieja – najstarsza, romańska część bazyliki z 1214 r. Znajduje się tu grobowiec ks. oleśnickiego Konrada II i ekspozycja detali romańskich i gotyckich.
Klasztor cysterek, ufundowany w 1202 r. przez księcia Henryka Brodatego pod wpływem żony Jadwigi, był siedzibą pierwszego w Polsce zakonu żeńskiego. W latach 1432-33 został zniszczony przez najazd husytów, ponownie w 1475 r. przez wojska węgierskie Macieja Korwina. Stary, romański klasztor wyburzono w 1697 r., na jego miejscu powstał nowy, barokowy, projektu Kalkbrennera (1697-1726). W 1810 r. dokonano kasaty klasztoru, urządzono w nim obóz jeniecki dla Rosjan w czasie wojen napoleońskich, lazaret (1813-16) i fabrykę sukienniczą (1817 -57). W 1870 r. część budynku wykupili joannici, w 1889 r. resztę odkupiły boromeuszki, urządzając szpital. Wkrótce joannici oddali swoją część boromeuszkom.
Późnobarokowy budynek ma rozmiary 115 x 88 m i bogato zdobioną fasadę z płytkim ryzalitem i rozbudowaną lukarną. W narożach znajdują się wieże z masywnymi hełmami. Wewnątrz zbudowano refektarze i wirydarze z barokowymi rzeźbami. Wejście obok bazyliki zdobi portal północny z MB z Dzieciątkiem, św. Jadwigą i jej nauczycielką Petrissą. Na balustradach schodów stoją rzeźby śś. Scholastyki i Humbeliny, a na dziedzińcu figura św. Jana Nepomucena i Pieta z 1723 r., przeniesione z mostu na Polskiej Wodzie. W zabytkowym parku rosną cisy, tuje oraz pomniki przyrody – miłorząb i cztery platany. Stoi tu drewniany pawilon z XIX/XX w., fontanna, kapliczka św. Franciszka z barometrami i pomnik Jana Pawła II. W skład zabudowy klasztornej wchodzą budynki z 2. poł. XVIII – XIX w.: Dom Anny, Dom Jadwigi, Dom Henryka, pralnia i stróżówka.
Jedziemy ul. księdza Bochenka, obok dawnego hotelu Zum Kronprinz (obecnie Zakład Opiekuńczo-Leczniczy). Na placu z fontanną skręcamy na deptak i wkraczamy do Parku Miejskiego, urządzonego na miejscu dawnego cmentarza. W parku rosną trzy pomnikowe lipy. Podjeżdżamy do przecięcia ul. Obrońców Pokoju, ul. Kolejową docieramy na stację w Trzebnicy, gdzie nasza trasa się kończy.
W 1886 r. pruskie koleje państwowe zbudowały linię kolejową Wrocław Psie Pole – Trzebnica. Linię zamknięto dla ruchu pasażerskiego w 1991 r., a towarowego w 1999 r. Później docierały tu jedynie okazjonalne pociągi turystyczne i pielgrzymkowe Dolnośląskich Kolei Regionalnych. Dzięki staraniom samorządu województwa dolnośląskiego linię przejęła i wyremontowała Dolnośląska Służba Dróg i Kolei. W 2009 r. przywrócono połączenia pasażerskie, obsługiwane szynobusami Kolei Dolnośląskich. Budynek stacji kolejowej w stylu włoskiej willi pochodzi z 1886 r. Do 1954 r. działała w nim restauracja, kasy i biura. Po wznowieniu połączeń w 2009 r. Gmina Trzebnica wykonała gruntowną rewitalizację budynku dworca. Przy stacji zachowała się dawna lokomotywownia, obrotnica i magazyn towarowy. Przed dworcem w 2019 r. powstało centrum przesiadkowe, pełniące rolę dworca autobusowego. Obok rosną pomnikowy jawor i lipa.
