Żeby zobaczyć przebieg trasy kliknij ikonkę „zobacz wszystkie warstwy danych”
28,4 km, 7.15 h
Ruda Sułowska – 5,1 km – Sułów – 1,3 km – Sułów (dawna stacja) – 7,2 km – Szwedzki Kamień – 3,8 km – Książęca Wieś – 2,0 km – Jamnik – 2,0 km – Grodzisko Osiek – 5,5 km Żmigród (ruiny pałacu) – 1,5 km – Żmigród
Dojazd – Ruda Sułowska – sezonowe połączenia autobusowe Kolei Dolnośląskich z Milicza (linia D7 Wrocław – Oleśnica – Krotoszyn). Stacja Żmigród na linii Wrocław – Rawicz (D3), jeżdżą tędy pociągi Kolei Dolnośląskich w relacjach Wrocław Główny/Kłodzko Główne/Międzylesie/Jelcz-Laskowice/Ziębice/Strzelin – Rawicz, Polregio w relacjach Wrocław Główny/Międzylesie/Szklarska Poręba Główna – Poznań Główny, Wrocław Główny – Żmigród/Rawicz/Leszno i Strzelin – Rawicz oraz połączenia dalekobieżne PKP IC.
Z kompleksu Naturum w Rudzie Sułowskiej idziemy przez rezerwat Stawy Milickie do Sułowa z kościołem poewangelickim, rynkiem, pałacem, dawnymi: ratuszem i stacją kolei wąskotorowej. Stąd kierujemy się przez rozległy las do Książęcej Wsi i ścieżką rowerową obok Grodziska Osiek do Żmigrodu, gdzie mijamy ruiny pałacu.
Trasa zaczyna się przy kompleksie Naturum w Rudzie Sułowskiej. Można tu skorzystać z sezonowych połączeń autobusowych, skomunikowanych z pociągiem Kolei Dolnośląskich w Miliczu.
Centrum Edukacyjno-Turystyczne Naturum, którego właścicielem jest Spółka Stawy Milickie SA, powstało przy gospodarstwie rybackim w Rudzie Sułowskiej. Głównym obiektem kompleksu jest trzygwiazdkowy hotel Naturum oraz Gospoda 8 Ryb, w której serwowane są potrawy z ryb ze Stawów Milickich. Można tu zwiedzić Muzeum Tradycji Rybactwa Stawów Milickich i Doliny Baryczy, obejmujące skansen narzędzi i urządzeń związanych z gospodarką stawową, udostępnionych przez Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu oraz Dom Rybaka. W skład CET wchodzi również: Zwierzyniec, Ścieżka Zmysłów, płuczka rybna i edukacyjny plac zabaw. Ruda Sułowska nosi miano „bocianiej wioski”, znajduje się tu największe skupisko gniazd bociana białego na Śląsku (10-12 par).
Idziemy szosą przez Rudę Sułowską w kierunku Sułowa. Przekraczamy zasilającą miejscowe stawy Młynówkę Sułowską i opuszczamy wieś. Wkraczamy na groblę między stawami Żabiniec Mały i Żabiniec Duży A, jesteśmy w Kompleksie Ruda Sułowska Rezerwatu Stawy Milickie.
Rezerwat Stawy Milickie utworzono w 1963 r., ma powierzchnię 5298,15 ha (więcej niż niektóre parki narodowe) i składa się z kilku oddzielonych od siebie kompleksów: Radziądz, Jamnik, Ruda Sułowska, Stawno i Potasznia. Gniazduje tu ok. 120 gatunków ptaków, a 50 gatunków przebywa tu w czasie przelotów. W rezerwacie występują m.in.: kszyk, cyraneczka, gągoł, podgorzałka, kureczka nakrapiana, łabędź niemy, sieweczka rzeczna, żuraw, orzeł bielik, bocian czarny, czapla purpurowa i biała, jastrząb, kania czarna i ruda, kobuz, rybołów oraz trzmielojad. W 1995 r. Stawy Milickie zostały objęte Konwencją Ramsarską o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, w 2000 r. znalazły się w programie Living Lakes. Na terenie rezerwatu obowiązuje zakaz wstępu, można poruszać się jedynie drogami publicznymi i szlakami turystycznymi.
Kompleks Ruda Sułowska liczy 1139 ha i składa się z dwóch części – północnej i południowej, jesteśmy na skraju drugiej części.
Obok miejsca odpoczynku opuszczamy granice rezerwatu, przecinamy ponownie Młynówkę Sułowską i wkraczamy do lasu pod wzgórzem Winiec (111 m). Następnie dłuższym odcinkiem przez pola docieramy do Sułowa. Idziemy ul. Parkową, skrajem dawnego parku pałacowego. Za skrzyżowaniem znajduje się kościół MB Częstochowskiej.
Kościół filialny MB Częstochowskiej zbudowali ewangelicy w latach 1765-67. Pierwotnie nosił wezwanie Św. Krzyża, a parafia obejmowała 14 wsi. Posiada konstrukcję z muru pruskiego na rzadkim planie ośmioboku, nakryty jest łamanym dachem z centralnie umieszczoną wieżą. Do budynku przylega zakrystia z 1846 r. Wokół znajduje się dawny cmentarz ewangelicki, założony w poł. XVIII w. i zamknięty w 1963 r. Na cmentarzu zachowało się kilka nagrobków z pocz. XX w., stoi na nim dzwonnica z 1821 r., rosną tu 300-letnie lipy i dęby. Naprzeciwko kościoła stoi dawna pastorówka (ul. Dąbrowskiego 16) i szkoła ewangelicka (Dąbrowskiego 17).
Spod kościoła idziemy szlakiem czerwonym, który będzie nam towarzyszył do końca trasy. Biegnącą wśród małomiasteczkowej zabudowy ul. Ogrodową docieramy na rynek.
Na środku rynku stoi pomnik Bohaterów Wojska Polskiego, przerobiony z dawnego pomnika poległych w I wojnie światowej oraz stara pompa wodna. W kamienicy nr 9 mieściła się gospoda Goldene Krone (Złota Korona). Dom nr 11 zwany jest Domem Polskim, pochodzi z XVIII/XIX w., posiada podcienie, wsparte na 3 filarach. Prawdopodobnie w drodze do Paryża nocował w nim w 1831 r. Juliusz Słowacki. Obecnie znajduje się tu siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sułowa oraz otwarta w 2004 r. Izba Regionalna, z eksponatami z prac wykopaliskowych na cmentarzysku w Miłosławicach. Okazała klasycystyczna kamienica nr 12 to dawny Hotel Kronprinz von Preussen, obecnie pełni funkcję ośrodka kultury.
Z rynku można podejść 150 m ul. Zamkową do barokowego pałacu zbudowanego ok. 1680 r. dla Burghausów, władców tutejszego wolnego państwa stanowego. Pałac przebudowano w XVIII w. w stylu rokokowym. Obecnie obiekt jest własnością prywatną i można go obejrzeć jedynie zza ogrodzenia. Na ul. Zamkowej znajduje się dawny Baronenhaus (nr 4), naprzeciwko stoi folwark z XVIII-wiecznym spichlerzem z muru pruskiego.
Idziemy chwilę ul. Milicką, którą biegnie droga nr 439 Żmigród – Milicz, na skrzyżowaniu z ul. Kolejową stoi budynek dawnego ratusza.
Budynek powstał w 1751 r. jako pograniczna straż królewska, później przekazano go miastu, które w poł. XIX w. zaadoptowało go na ratusz. Po utracie praw miejskich w 1945 r. ratusz zlikwidowano, po remoncie w latach 2011-2012 budynek pełni funkcję banku.
Skręcamy w ul. Kolejową, mijając dawną pocztę z końca XIX w. (nr 8). Po chwili zwarta zabudowa się kończy, docieramy do dawnego młyna i mostu na Młynówce Sułowskiej, zaczynającej się na pobliskim Jazie Sułów.
Idziemy wzdłuż starorzecza Baryczy, mijając dawny tartak i docieramy do mostu na Baryczy. Obecna konstrukcja jest przesunięta w stosunku do przedwojennego mostu, po którym pozostały przyczółki po zachodniej stronie.
Za mostem znajduje się tartak z postawioną w formie pomnika lokomotywą spalinową, służącą na dawnej bocznicy. Osiągamy dawną stację wąskotorową w Sułowie.
Stacja Sułów Milicki powstała na zbudowanej w 1894 r. linii wąskotorowej o rozstawie 750 mm Żmigrodzko-Milickiej Kolejki Powiatowej, biegnącej ze Żmigrodu do Sulmierzyc. Kilka lat później zbudowano połączenia do Prusic, Trzebnicy i Wrocławia. W Sułowie powstała stacja z możliwością wodowania parowozów. Usytuowano ją w oddaleniu od miasteczka, bowiem trasa kolejki biegła południowym brzegiem Baryczy, a Sułów położony jest na północnym. Pierwotnie dworzec mieścił się w małym budynku, służącym później za magazyn towarów. Po 1945 r. przesunięto perony na drugą stronę ulicy, gdzie powstała także 3-torowa stacja towarowa, od której odchodziła bocznica do tartaku. W 1950 r. dworzec umieszczono w dawnym domu strzeleckim (gospoda myśliwska) z 1900 r., który pełnił tą funkcję do 1984 r. Mieściła się w nim poczekalnia, kasa, biura zawiadowcy stacji i dyżurnego ruchu. W 1991 r. linię zamknięto, dwa lata później rozebrano torowisko. W 2010 r. na odcinku Sułów – Milicz – Ruda Milicka powstała ścieżka rowerowa śladem dawnej wąskotorówki. Obok dawnej stacji zbudowano parking z ekspozycją taboru kolejowego, stoi tu wagon pasażerski 3Aw przywieziony z Mławy. W 2018 r. otwarto kolejną część ścieżki do Gruszeczki. Obecnie w budowie (planowane ukończenie 2021) jest odcinek Gruszeczka – Książęca Wieś, łącząca się ze ścieżkami do Żmigrodu i Prusic.
Z parkingu wkraczamy w rozległy kompleks leśny, przez który będziemy szli aż do Książęcej Wsi. Drzewostan tworzy tu w większości sosna, rosnąca na równinie sandrowej. Drogą leśną wzdłuż przecinki linii energetycznej docieramy bo bitej drogi pożarowej nr 50, w pobliskiej dolince Krępnicy utworzono użytek ekologiczny Dzika Łąka. Idziemy dłuższą chwilę wzdłuż Krępnicy, by przejść na szutrową drogę pożarową nr 43. Mijamy śródleśną polanę, na której utworzono użytek ekologiczny Lotnisko. Jego nazwa pochodzi od lotniska budowanego tu w czasie II wojny światowej jako część linii obronnej Barthold. Wijącą się przez las drogą docieramy do skrzyżowania, na którym obieramy gruntową drogę pożarową nr 44. Dalej ścieżką przez wyrąb docieramy do Szwedzkiego Kamienia.
Szwedzki Kamień ustawiono w 1626 r. na granicy wolnych państw stanowych Żmigród i Milicz z dobrami klasztoru w Trzebnicy. Obecnie przebiega tu granica powiatów trzebnickiego i milickiego. Kamień posiada 3 m wysokości, jego nazwa pochodzi z czasów wojny 30-letniej, kiedy grasowały tu szwedzkie wojska. Zwany jest też Słupem Napoleona, podobno ostrzyli o niego szable żołnierze napoleońscy w 1812 r.
Będziemy teraz szli dłuższy odcinek bitą Drogą Torową (nr 42), biegnącą wzdłuż torowiska dawnej kolei wąskotorowej, na którym budowana jest utwardzona ścieżka rowerowa (planowane otwarcie 2021). Nieco dalej znajdowała się śródleśna stacja Przewory Milickie i gajówka łowiecka.
Przewory Milickie miały status przystanku na żądanie. Znajdował się tu boczny tor ładunkowy dla drewna z lasów książąt Hatzfeldtów ze Żmigrodu.
Za skrzyżowaniem zmieniamy numer drogi pożarowej na 33, na granicy gminy Żmigród zaczyna się już zbudowana w 2018 r. ścieżka rowerowa. Znajdowała się tu kolejna leśna ładownia, prawdopodobnie zwana Krausegarten. Po dłuższym odcinku monotonnej trasy opuszczamy las i wkraczamy do Książęcej Wsi, gdzie pojawia się asfaltowa szosa.
Pierwszy budynek po lewej to dawna leśniczówka, w małym zakolu szosy znajdował się przystanek wąskotorówki z torem ładunkowym. Przecinamy potok Sowinę z jazem u zbiegu z Kanałem Przetockim i docieramy do kapliczki słupowej z 1929 r.
Obok w 2015 r. ustawiono pomnik 6 mieszkańców wsi, pomordowanych przez żołnierzy Armii Czerwonej w 1945 r. Za kapliczką znajduje się świetlica wiejska i budynek dawnej komendy hitlerowskiego obozu pracy dla Żydów z fundamentami 7 baraków.
Skręcamy w drogę gruntową, która prowadzi wzdłuż brzegu stawu Jamnik Dolny. Docieramy do zabudowań przysiółka Jamnik, gdzie przecinamy szosę Ruda Żmigrodzka – Osiek, osiągając nowo zbudowaną ścieżkę rowerową Osiek – Żmigród.
Idziemy biegnącą wałem asfaltową ścieżką, obok zabagnionych terenów w widłach Baryczy i potoku Sowina. Po chwili docieramy do średniowiecznego Grodziska Osiek z XII-XIV w.
Za grodziskiem mijamy wiatę, idziemy długi odcinek wijącą się wałem ścieżką rowerową, wzdłuż której rośnie wiele okazałych dębów. Po lewej pojawia się las, przekraczamy potok Sowina z jazem i docieramy do nowo zbudowanej wieży widokowej na granicy Żmigrodu.
Z wieży można obserwować panoramę Baryczy, znajdujących się na jej brzegach podmokłych łąk i zamieszkujących je ptaków. Idziemy przez las wzdłuż Baryczy, za linią energetyczną i zejściem szlaku kajakowego wkraczamy na teren parku pałacowego. Po chwili docieramy do ruin pałacu w Żmigrodzie.
Gród w Żmigrodzie wzmiankowano w 1296 r. W XIV w. wzniesiono na jego miejscu zamek, należący do biskupów wrocławskich, książąt oleśnickich oraz rodów rycerskich. Po oryginalnej budowli pozostały gotyckie piwnice, w których mieści się restauracja. W 1492 r. zamek stał się siedzibą Kurzbachów. W 1629 r. w czasie wojny 30-letniej wojska cesarskie wzniosły fortyfikacje bastionowe, dzięki czemu w 1640 r. zamek oparł się Szwedom, których zmiotła fala z otwartych śluz stawów. Dwa lata później Szwedzi jednak go zdobyli, umacniając fortyfikacje i oddając zamek dopiero w 1650 r. (dwa lata po zawarciu pokoju westfalskiego). Budowlę przejęli von Hatzfeldtowie, wznosząc na jej miejscu barokowy pałac. W 1683 r., na cześć zwycięstwa pod Wiedniem, powstała kaplica wg projektu Carlo Rossiego, a w latach 1706-08 główny korpus zaprojektowany przez Christopha Hacknera. W latach 1762-65 zbudowano klasycystyczne skrzydło południowe wg projektu Carla Gottharda Langhansa. W nim właśnie podpisano w 1813 r. Protokół Żmigrodzki, między królem Prus Fryderykiem Wilhelmem III i carem Rosji Aleksandrem I, dotyczący planu walki z Napoleonem. Ostatnia przebudowa pałacu w stylu neorenesansowym miała miejsce w latach 1874-75. Rezydencja została spalona w styczniu 1945 r. przez Armię Radziecką, ok. 1973 r. rozebrano skrzydło południowe. W latach 2007-08 pozostałości pałacu zabezpieczono w formie trwałej ruiny, fasada uległa wtedy gruntownej renowacji, a na miejscu rozebranego skrzydła południowego założono lapidarium z trejażem.
Przy pałacu znajduje się renesansowa wieża mieszkalna zbudowana przez von Kurzbachów w 1560 r., podwyższona przez Szwedów w 1642 r. i ponownie w 1837 r. W 2008 r. wieża uległa renowacji, obecnie mieszczą się tu: punkt informacji turystycznej, sala konferencyjna, sala wystawowa, apartament hotelowy i taras widokowy. Nad wejściem znajduje się kartusz herbowy z 1560 r. z herbami Wilhelma von Kurzbacha (trzy ryby) i jego żony Magdaleny z domu von Maltzan (dwie głowy zajęcze i kiść winogron). Na murach wisi, odsłonięta przez Sophie Hatzfeldt w 1998 r., kopia tablicy z 1913 r., upamiętniającej 100-lecie zawarcia Protokołu Żmigrodzkiego.
Wokół pałacu rozpościera się, przechodzący w las łęgowy romantyczny park, założony w 1. poł. XIX w. Po rewitalizacji z lat 2011-12 znajdują się w nim: stawy, ogród rododendronów, pawilon – herbaciarnia, trejaż z grillem ogrodowym i polana piknikowa. W parku rośnie pomnikowy dąb szypułkowy i cis o obwodzie 160 cm. Stoi tu 20-metrowy maszt na chorągwie z 2. połowy XIX w. z herbem pruskim i Hatzfeldtów, odlany w całości ze stali. Z zespołu czterech rzeźb ogrodowych zachowała się niekompletna statua tancerza.
Spod ruin idziemy do parkingu z tablicą informacyjną i zejściem szlaku kajakowego do Baryczy. Deptakiem parkowym osiągamy klasycystyczną oranżerię z ok. 1820 r., projektu Karla Gottharda Langhansa i zabytkowy most nad starorzeczem Baryczy. Mijamy stację benzynową i przecinamy na światłach obwodnicę Żmigrodu w ciągu dawnej drogi nr 5 Wrocław – Poznań. Obecnie ruch tranzytowy przeniósł się na nowo zbudowaną drogę ekspresową S5.
Idziemy deptakiem do współczesnego pałacyku, mieszczącego dom weselny. Dalej podążamy ul. Poznańską, którą biegł niegdyś trakt handlowy Wrocław – Poznań. Na skrzyżowaniu z boczną odnogą ul. Poznańskiej w 2018 r. postawiono pomnik z okazji 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Przedstawia on lwa, trzymającego tarczę z napisem „semper fidelis” – zawsze wierny. Boczną odnogą ul. Poznańskiej mijamy krzyż i dawny sierociniec z ok. 1833 r., obecnie Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia, za którym stoi kapliczka z 1. poł. XIX w., przedstawiająca Maryję adorującą Dzieciątko.
Ul. Kolejową docieramy do zabudowań dawnej cukrowni.
Cukrownia powstała w 1871 r., później działał tu oddział wrocławskiego Pafawagu, obecnie hale częściowo są wykorzystywane przez zakłady metalowe Alcon. Naprzeciwko cukrowni znajduje się poczta z ok. 1910 r.
Osiągamy stację w Żmigrodzie, gdzie nasza trasa się kończy.
Stacja w Żmigrodzie powstała w 1856 r., kiedy Kolej Górnośląska zbudowała linię Wrocław – Poznań. Ok. 1898 r. zbudowano drugi tor, linię zelektryfikowano w latach 1969-70. W 1886 r. doprowadzono boczną linię do Wąsosza, zamkniętą w 1960 r. i rozebraną w 1975 r. Jej początkowy odcinek służy obecnie jako dojazd do Toru Doświadczalnego Instytutu Kolejnictwa w Węglewie. W 1894 r. Żmigrodzko-Milicka Kolejka Powiatowa zbudowała linię wąskotorową o rozstawie szyn 750 mm do Przedkowic, gdzie łączyła się z trasą Prusice – Milicz – Sulmierzyce. Kilka lat później linie wąskotorówki dotarły do Trzebnicy i Wrocławia. Obok głównej stacji powstała stacja Żmigród Wąskotorowy. W 1970 r. ze względu na zły stan mostu na Sąsiecznicy zamknięto końcowy odcinek linii, skracając ją do stacji Żmigród Miasto przy ul. Sienkiewicza. Resztę linii zamknięto w 1991 r. i wkrótce rozebrano. Od stacji Żmigród odchodziła także bocznica do cukrowni i zakładów metalowych, której ślad zachował się przy budynku na rogu ul. Powstańców Styczniowych i Kolejowej. Obecnie linię Wrocław – Poznań obsługuje PKP Intercity (linie dalekobieżne), Polregio (na całym odcinku) oraz Koleje Dolnośląskie (na odcinku Wrocław – Rawicz).
Budynek dworca powstał w czasie budowy linii. W dworcowej restauracji znajdowała się tzw. Kaisersaal (Sala Cesarska), gdzie odpoczywał cesarz Wilhelm II, który przyjeżdżał tu na polowania u księcia Hatzfeldta. W latach 2012-14 stacja przeszła modernizację, a budynek dworca wyremontowano. Przed budynkiem dworca znajduje się parking park & ride i stacja rowerów miejskich. W 2020 r. ustawiono tu tablicę pamięci 9 ofiar katastrofy kolejowej, która miała miejsce 24 lipca 1955 r. Pociąg pospieszny nr 9602 z Poznania do Wrocławia zderzył się wtedy z manewrującą na stacji lokomotywą składu Żmigród – Wąsosz. Na południe od stacji, przy ul. Powstańców Styczniowych stoi wieża ciśnień w formie grzybka z 1909 r., a przy przejeździe kolejowym nastawnia dysponująca Żd. Nastawnię wykonawczą Żd1 w północnej głowicy stacji zlikwidowano podczas modernizacji linii. W 2017 r. nad torowiskiem przerzucono estakadę drogi ekspresowej S5.
