Miasto powiatowe liczące 14900 mieszkańców, położone przy linii kolejowej Legnica – Kamieniec Ząbkowicki i szosie Wrocław – Kłodzko. Ząbkowice Śl. leżą w obniżeniu między Wzgórzami Niemczańskimi, Wysoczyzną Ziębicką i Masywem Brzeźnicy. Miasto lokowano pod nazwą Frankenstein w 2. połowie XIII w., po raz pierwszy wzmiankowane było w 1287 r. Założono je na wzgórzu w widłach uchodzących do Budzówki potoków Jadkowa i Zatoka, opasano je murami obronnymi. W 1351 r. ks. ziębicki sprzedał miasto królom czeskim, w latach 1454-1569 należało do władających ks. ziębickim Podiebradów, by wrócić potem do korony czeskiej. W 1858 r. miał miejsce wielki pożar Ząbkowic Śl., miasto szybko odbudowano i w 2. poł. XIX w. znacznie się rozwinęło. W 1858 r. doprowadzono linię kolejową z Dzierżoniowa, przedłużoną w 1874 r. do Kamieńca Ząbkowickiego. W 1908 r. powstała linia Ząbkowickiej Kolei Powiatowej do Srebrnej Góry i Kondratowic. W 1932 r. do powiatu ząbkowickiego włączono Ziębice, w takim kształcie powiat ząbkowicki występuje także dzisiaj. Niezniszczone w 1945 r. miasto pełne jest zabytków, które przyciągają jak magnes turystów.
Zabytki:
Średniowieczny ratusz został przebudowany na renesansowy w latach 1533-34. Budynek spłonął w wielkim pożarze miasta w 1858 r., zachowała się tylko wieża. Obecny strzelisty, neogotycki ratusz wzniesiono w latach 1862-64 wg projektu Alexisa Langera, nadbudowana neogotycką iglicą wieża mierzy 72 m. Przed ratuszem znajduje się fontanna ze stylizowanymi maszkaronami.
Rynek otaczają kamienice głównie z XVIII-XIX w., niektóre z nich sięgają XVII w.
Gotycki zamek został zbudowany przez książąt świdnicko-jaworskich w XIV w. i sprzedany cesarzowi Karolowi IV w 1348 r. Zniszczony w czasie wojen husyckich obiekt odbudowali w poł. XV w. synowie króla czeskiego Jerzego z Podiebradów, piastujący godność książąt ziębickich. Zamek ponownie został zniszczony przez mieszczan wrocławskich, świdnickich i nyskich w 1468 r. i króla węgierskiego Macieja Korwina w 1489 r. W latach 1522-32 książę ziębicki Karol I przebudował gruntownie obiekt w stylu renesansowym wg projektu Benedykta Rejta. Zniszczony w czasie wojny 30-letniej zamek został odbudowany w latach 1651-61 jako siedziba starostów lecz ostatecznie opuszczony w 1728 r. i spalony w 1784 r. W okresie międzywojennym funkcjonowało tu muzeum i schronisko turystyczne. Obecnie obiekt jest zabezpieczony jako trwała ruina. Zachowały się mury z bastejami i wieżami oraz gotycki portal z herbem fundatora i renesansowa attyka na wieży bramnej.
Gotycki kościół św. Anny wzniesiono w połowie XIV w. i odbudowano po zniszczeniach wojen husyckich 100 lat później. Wewnątrz zachowała się ambona z 1619 r., rzeźba św. Anny Samotrzeciej z 1493 r., oraz nagrobek księcia ziębickiego Karola I (zm. 1536) i jego żony Anny z Żagania. Na murach widnieje zespół renesansowych i barokowych epitafiów, jedno z nich przedstawia wnuka słynnego rzeźbiarza Wita Stwosza. Obok stoi figura św. Jana Nepomucena z 1717 r. w rzadkiej pozie – klęczącego na obłokach.
Naprzeciwko kościoła stoi najsłynniejszy zabytek Ząbkowic Śląskich – Krzywa Wieża. Pierwotna wieża obronna z XIV w., została zaadaptowana na dzwonnicę pobliskiego kościoła w 1413 r. W 1598 r. przechyliła się o 1,5 m, podczas odbudowy po pożarze z 1858 r., powstała attyka w kształcie jaskółczych ogonów. Wyremontowana wieża udostępniona jest do zwiedzania jako punkt widokowy, mieści się tu też informacja turystyczna.
Kościół Podwyższenia Krzyża Św. z klasztorem dominikanów wzniesiono w latach 1395-1402. Został zniszczony przez husytów w 1428 r., zakonnicy ponieśli męczeńską śmierć, ich relikwie przechowywane są w kościele. Obecna, barokowa świątynia została wzniesiona w latach 1655-69 i służy klaryskom.
Barokowy kościół św. Mikołaja wzniesiono w 1728 r. jako kaplicę cmentarną, obecnie służy Kościołowi Polskokatolickiemu. Za kościołem znajduje się założony w 1552 r. cmentarz, gdzie miała grasować szajka grabarzy, którzy proszkiem ze zwłok mieli wywołać epidemię w 1607 r. Historia ta posłużyła jako źródło legendy o Frankensteinie.
Naprzeciwko stoi neogotycki kościół św. Józefa Robotnika z lat 1847-50 z klasztorem bonifratrów, przebudowanym w latach 1905-08.
Dawna kaplica szpitala Bożogrobowców z ok. 1720 r. służy obecnie jako cerkiew prawosławna św. Jerzego.
Ruiny kościoła ewangelickiego z 1895 r.
Dom rycerza Kauffunga, najstarszy budynek w Ząbkowicach Śląskich, wzmiankowany w 1504 r. Obecnie mieści się w nim Izba Pamiątek Regionalnych im. Józefa Glabiszewskiego z Laboratorium dr. Frankensteina, które nawiązuje do niemieckiej nazwy miasta – Frankenstein i sprawy grabarzy oskarżonych o bezczeszczenie zwłok. Posłużyła ona za kanwę do napisania popularnej powieści. W lapidarium Izby Regionalnej można zobaczyć kamienny krzyż z Kozieńca i kilka figur św. Jana Nepomucena.
Fragment XVI-wiecznych murów z odrestaurowaną Basztą Gołębią.
Eklektyczna poczta z 1886 r.
W dawnej wsi Sadlno znajduje się barokowy kościół św. Jadwigi z lat 1754-58.
Dworzec kolejowy powstał w 1858 r., kiedy Kolej Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzicka przedłużyła linię z Dzierżoniowa. W 1874 r. Kolej Górnośląska zbudowała odcinek do Kamieńca Ząbkowickiego, 2 lata później można już było przejechać całą linią Kolei Podsudeckiej Legnica – Kędzierzyn-Koźle. Ząbkowice Śląskie zostały stacją styczną dwóch towarzystw kolejowych, nie wzniesiono jednak osobnego dworca, zadowalając się dwoma zespołami magazynów towarowych. Podział ten przestał mieć znaczenie po upaństwowieniu kolei w Prusach w 1884 r. W części południowej stacji znajduje się lokomotywownia, zaadaptowana obecnie do celów mieszkalnych i nastawnia z lat 30. XX w., druga nastawnia z pocz. XX w. powstała w części północnej. Oryginalny ceglany dworzec z 1858 r. o cechach architektury neoromańskiej po 1945 r. otynkowano.
W pobliżu znajduje się tzw. Mały Dworzec, obsługujący niegdyś linie Ząbkowickiej Kolei Powiatowej, otwartej w 1908 r. Pierwsza z nich biegła do Srebrnej Góry, ruch pasażerski zlikwidowano w 1977 r., towarowy 10 lat później a w 1990 r. tory rozebrano. Druga biegła do Kondratowic z odnogą Ciepłowody – Henryków. Ruch pasażerski zakończono w 1987 r. (odnoga do Henrykowa) i 1990 r. (główna linia), wkrótce potem towarowy, tory rozebrano w latach 2014-15. Zwieńczony attyką ceglany budynek dworca z 1908 r. po wojnie otynkowano, obecnie służy celom mieszkalnym, zachowała się także dawna lokomotywownia z 1915 r.
