Żmigród

Kategoria: Szlaki Doliny Baryczy i Wzgórz Trzebnickich, Zwiedzaj z KD
Tagi: , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

Miasto w powiecie trzebnickim, liczące 6400 mieszkańców, położone przy linii kolejowej i drodze ekspresowej Wrocław – Poznań. Żmigród leży nad Baryczą, w centrum rozległej Kotliny Żmigrodzkiej. Nazwa miasta oznacza Gród Żmij lub Żmija (staropolskie określenie smoka), stąd też powstała niemiecka nazwa Trachenberg (Smocza Góra). W związku z tym smok jest symbolem Żmigrodu. Najstarsza osada istniała tu w III okresie epoki brązu. Miejscowość wzmiankowana była w bulli papieża Hadriana IV z 1155 r. Miasto lokował ks. wrocławski Henryk III Biały w 1253 r. przy brodzie na Baryczy. Żmigród w latach 1290-1312 należał do księstwa głogowskiego, a w latach 1322-1492 do księstwa oleśnickiego. W 1492 r. powstało tu wolne państwo stanowe, należące do Kurzbachów (do 1592 r.), Schaffgotschów (do 1635 r.) i Hatzfeldtów (od 1641 r.). W pobliżu miasta powstał zamek, zajęty w latach 1642-50 przez Szwedów. W 1813 r. w pałacu Hatzfeldów król Prus Fryderyk Wilhelm III i cesarz Rosji Aleksander I podpisali protokół żmigrodzki, którego celem było ostateczne pokonanie Napoleona. W 1856 r. doprowadzono linię kolejową na trasie Wrocław – Poznań, od której w 1886 r. powstała boczna linia do Wąsosza. W 1894 r. zbudowano linię wąskotorową do Milicza i Sulmierzyc, kilka lat później przedłużoną do Prusic, Trzebnicy i Wrocławia. Miasto zostało zajęte 23 stycznia 1945 r. przez wojska radzieckie, podczas walk doszło do dużych zniszczeń.

Stacja Żmigród powstała w 1856 r., kiedy Kolej Górnośląska zbudowała linię Wrocław – Poznań. Ok. 1898 r. zbudowano drugi tor, linię zelektryfikowaną w latach 1969-70. W 1886 r. doprowadzono boczną linię do Wąsosza, zamkniętą w 1960 r. i rozebraną w 1975 r. Jej początkowy odcinek służy obecnie jako dojazd do Toru Doświadczalnego Instytutu Kolejnictwa w Węglewie. W 1894 r. Żmigrodzko-Milicka Kolejka Powiatowa zbudowała linię wąskotorową o rozstawie szyn 750 mm do Przedkowic, gdzie łączyła się z trasą Prusice – Milicz – Sulmierzyce. Kilka lat później linie wąskotorówki dotarły do Trzebnicy i Wrocławia. Obok głównej stacji powstała stacja Żmigród Wąskotorowy. W 1970 r. ze względu na zły stan mostu na Sąsiecznicy zamknięto końcowy odcinek linii, skracając ją do stacji Żmigród Miasto przy ul. Sienkiewicza. Resztę linii zamknięto w 1991 r. i wkrótce rozebrano. Od stacji Żmigród odchodziła także bocznica do cukrowni i zakładów metalowych, której ślad zachował się przy budynku na rogu ul. Powstańców Styczniowych i Kolejowej. Obecnie linię Wrocław – Poznań obsługuje PKP Intercity (linie dalekobieżne), Polregio (na całym odcinku) oraz Koleje Dolnośląskie (na odcinku Wrocław – Rawicz).

Budynek dworca powstał w czasie budowy linii. W dworcowej restauracji znajdowała się tzw. Kaisersaal (Sala Cesarska), gdzie odpoczywał cesarz Wilhelm II, który przyjeżdżał tu na polowania u księcia Hatzfeldta. W latach 2012-14 stacja przeszła modernizację, a budynek dworca wyremontowano. Przed budynkiem dworca znajduje się parking park & ride i stacja rowerów miejskich. W 2020 r. ustawiono tu tablicę pamięci 9 ofiar katastrofy kolejowej, która miała miejsce 24 lipca 1955 r. Pociąg pospieszny nr 9602 z Poznania do Wrocławia zderzył się wtedy z manewrującą na stacji lokomotywą składu Żmigród – Wąsosz. Na południe od stacji, przy ul. Powstańców Styczniowych stoi wieża ciśnień w formie grzybka z 1909 r., a przy przejeździe kolejowym nastawnia dysponująca Żd. Nastawnię wykonawczą Żd1 w północnej głowicy stacji zlikwidowano podczas modernizacji linii. W 2017 r. nad torowiskiem przerzucono estakadę drogi ekspresowej S5.

Stacja wąskotorowa Żmigród Miasto posiadała parowozownię i garaż dla wagonów, oba obiekty o dwóch stanowiskach. Znajdował się tu magazyn towarowy z placem ładunkowym, zasiek węglowy i poczekalnia dla podróżnych. Po zamknięciu linii część obiektów wyburzono, zachowała się dawna lokomotywownia z garażem i magazyn towarowy.

Gród w Żmigrodzie wzmiankowano w 1296 r. W XIV w. wzniesiono na jego miejscu zamek, należący do biskupów wrocławskich, książąt oleśnickich oraz rodów rycerskich. Po oryginalnej budowli pozostały gotyckie piwnice, w których mieści się restauracja. W 1492 r. zamek stał się siedzibą Kurzbachów. W 1629 r. w czasie wojny 30-letniej wojska cesarskie wzniosły fortyfikacje bastionowe, dzięki czemu w 1640 r. zamek oparł się Szwedom, których zmiotła fala z otwartych śluz stawów. Dwa lata później Szwedzi jednak go zdobyli, umacniając fortyfikacje i oddając zamek dopiero w 1650 r. (dwa lata po zawarciu pokoju westfalskiego). Budowlę przejęli von Hatzfeldtowie, wznosząc na jej miejscu barokowy pałac. W 1683 r., na cześć zwycięstwa pod Wiedniem, powstała kaplica wg projektu Carlo Rossiego, a w latach 1706-08 główny korpus zaprojektowany przez Christopha Hacknera. W latach 1762-65 zbudowano klasycystyczne skrzydło południowe wg projektu Carla Gottharda Langhansa. W nim właśnie podpisano w 1813 r. Protokół Żmigrodzki, między królem Prus Fryderykiem Wilhelmem III i carem Rosji Aleksandrem I, dotyczący planu walki z Napoleonem. Ostatnia przebudowa pałacu w stylu neorenesansowym miała miejsce w latach 1874-75. Rezydencja została spalona w styczniu 1945 r. przez Armię Radziecką, ok. 1973 r. rozebrano skrzydło południowe. W latach 2007-08 pozostałości pałacu zabezpieczono w formie trwałej ruiny, fasada uległa wtedy gruntownej renowacji, a na miejscu rozebranego skrzydła południowego założono lapidarium z trejażem.

Przy pałacu znajduje się renesansowa wieża mieszkalna zbudowana przez von Kurzbachów w 1560 r., podwyższona przez Szwedów w 1642 r. i ponownie w 1837 r. W 2008 r. wieża uległa renowacji, obecnie mieszczą się tu: punkt informacji turystycznej, sala konferencyjna, sala wystawowa, apartament hotelowy i taras widokowy. Nad wejściem znajduje się kartusz herbowy z 1560 r. z herbami Wilhelma von Kurzbacha (trzy ryby) i jego żony Magdaleny z domu von Maltzan (dwie głowy zajęcze i kiść winogron). Na murach wisi, odsłonięta przez Sophie Hatzfeldt w 1998 r., kopia tablicy z 1913 r., upamiętniającej 100-lecie zawarcia Protokołu Żmigrodzkiego.

Wokół pałacu rozpościera się, przechodzący w las łęgowy romantyczny park, założony w 1. poł. XIX w. Po rewitalizacji z lat 2011-12 znajdują się w nim: stawy, ogród rododendronów, pawilon – herbaciarnia, trejaż z grillem ogrodowym i polana piknikowa. W parku rośnie pomnikowy dąb szypułkowy i cis o obwodzie 160 cm. Stoi tu 20-metrowy maszt na chorągwie z 2. połowy XIX w. z herbem pruskim i Hatzfeldtów, odlany w całości ze stali. Z zespołu czterech rzeźb ogrodowych zachowała się niekompletna statua tancerza.

W parku znajduje się klasycystyczna oranżeria z ok. 1820 r., projektu Karla Gottharda Langhansa.

Późnogotycki kościół św. Trójcy zbudowany w latach 1595-1607 z fundacji Adama von Schaffgotscha na miejscu starszego drewnianego. Po pożarze w 1702 r. wnętrze zbarokizowano wg projektu Christopha Hacknera. W latach 1869-70 powstało neogotyckie prezbiterium, a wieża uzyskała nowy hełm. Trójnawowa bazylika posiada renesansowy portal, nad którym umieszczony jest herb fundatora Adama von Schaffgotscha i jego żony Katarzyny. Wewnątrz znajduje się neogotycki ołtarz główny, obraz F.A. Schefflera „Adoracja Krzyża Świętego” z 1739 r., barokowa kaplica grobowa Św. Krzyża rodziny von Hatzfeldt, dwa ołtarze boczne – z 2. poł. XIX wieku z obrazem św. Jana Nepomucena oraz barokowy MB Nieustającej Pomocy z ok. 1704 r. z figurami biskupów i św. Huberta, rzeźby św. Floriana z ok. 1750 r. , św. Jana Nepomucena z ok. 1750 r., MB Bolesnej i św. Józefa z dzieciątkiem z ok. 1715 r. oraz chrzcielnica z pocz. XVIII w. Przy murze zewnętrznym stoi renesansowa płyta nagrobna Henryka von Kurzbach z ok. 1590 r., wewnątrz znajduje się płyta nagrobna Hermanna Antona von Hatzfeldt i XVI-wieczne epitafium dwóch dziewczynek z rodu von Kurzbach. Przed kościołem stoi barokowa figura św. Jana Nepomucena z ok. 1735 r., otaczający świątynię mur pochodzi z ok. 1870 r. Za kościołem znajduje się dawna szkoła katolicka z 1827 r. oraz plebania z 1910 r. z kolumną św. Wincentego a Paulo w ogrodzie.

Neogotycki kościół św. Stanisława Kostki wznieśli w latach 1854-58 ewangelicy wg projektu Herrmanna Friedricha Waesemanna na planie krzyża łacińskiego. W 1972 r. został przejęty przez katolików. Wyposażenie świątyni pochodzi z okresu budowy, marmurowy ołtarz ufundował w 1858 r. ks. Hermann von Hatzfeldt, witraże wykonane zostały w Instytucie Witrażowym Seilera we Wrocławiu. Wieża posiada ok. 60 m wysokości.

Wieża ciśnień z 1906 r., wzniesiona na miejscu pierwotnego grodu i znajdującej się tu w latach 1742-1861 świątyni ewangelickiej.

Rynek z budynkiem Urzędu Miejskiego z ok. 1830 r. i kamienicą nr 1 z ok. 1860 r. Na środku rynku stoi kolumna z 1873 r., upamiętniająca zwycięstwo Prus w wojnie z Francją w latach 1870-71. W 1947 r. na szczycie kolumny stanęła figurka Matki Boskiej przywieziona przez Siostry Szarytki z Czortkowa. W uroczystości poświęcenia wzięli udział m.in. prymas Anglii – kardynał Gryffin i prymas Polski – kardynał Hlond. Obok znajduje się ustawiona w 2017 r. replika dawnego pręgierza z 1683 r., zaginionego po 1945 r.

Cukrownia powstała w 1871 r., później działał tu oddział wrocławskiego Pafawagu, obecnie hale częściowo są wykorzystywane przez zakłady metalowe Alcon.

Dawny sierociniec z ok. 1833 r. przy ul. Poznańskiej, obecnie Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia. Obok stoi kapliczka z 1. poł. XIX w., przedstawiająca Maryję adorującą Dzieciątko.

Dawna szkoła średnia z 1913 r. i dawna szkoła ewangelicka z 1903 r. przy ul. Szkolnej.

Dodaj komentarz