Miasto w powiecie kłodzkim liczące 21900 mieszkańców, położone przy linii kolejowej i szosie Kłodzko – Wałbrzych. Nowa Ruda leży w obniżeniu między Górami Sowimi, Wzgórzami Wyrębińskimi i Włodzickimi, nad rzeką Włodzicą, która przełamuje się przez ostatnie pasmo. Miejscowość została założona w XIII w., przed 1360 r. uzyskała prawa miejskie. Nowa Ruda wchodziła w skład włości Donynów a od 1472 r. Stillfriedów, których dobra w 1810 r. przejęli von Magnisowie. Od końca XVIII w. w okolicy zaczął się rozwój górnictwa węgla kamiennego, w 1855 r. Nowa Ruda stała się siedzibą powiatu, zlikwidowanego w 1932 r. W 1879 r. doprowadzono linię kolejową z Kłodzka, przedłużoną rok później do Wałbrzycha. Po 1945 r. rozbudowano przemysł wydobywczy, w latach 1954-75 Nowa Ruda ponownie była siedzibą powiatu, a w 1973 r. przyłączono do niej Słupiec. W latach 90. XX w. tutejsze kopalnie węgla uległy likwidacji. Obecnie miasto jest ośrodkiem turystyki, związanej z górskim położeniem i zabytkową kopalnią węgla. Okolice Nowej Rudy zostały uwiecznione w dziełach laureatki Nagrody Nobla – Olgi Tokarczuk.
Zabytki:
Na środku rynku stoi ratusz z 1844 r., przebudowany w stylu eklektycznym w latach 1892-94 wg projektu Bergera i Seifferta. Neorenesansowy szczyt budowli, zwieńczony jest sygnaturką z prześwitem. Przed ratuszem stoi fontanna z figurą Jana Chrzciciela i Jezusa Chrystusa z 1909 r. projektu Wernera Schwarzberga a w jego tylnym narożu – figura św. Floriana z dawną fontanną z 1756 r. Rynek otaczają barokowe, klasycystyczne i eklektyczne kamienice z końca XVIII – początku XX w.
Zamek wzmiankowany w 1352 r., przebudowany został przez Stillfriedów na barokowy pałac w latach 1700-30 wg projektu Andrei Carove oraz w 1796 r. Obecnie mieści przychodnię, za budowlą zachowały się pozostałości murów obronnych, opadających do doliny Włodzicy.
Dwór górny wzniósł w 1598 r. Bernhard von Stillfried, w latach 1850–60 dobudowano wieżę w stylu nawiązującym do neoklasycyzmu oraz tudorowskiego neogotyku. Przy głównym wejściu znajdują się kartusze z herbami Tschischwitzów (lewy) i Aulocków (prawy). Przy tylnym wejściu wmurowano renesansowy portal z kartuszem herbowym Stillfriedów (lewy) i Borschnitzów (prawy) i datą 1598. Obecnie w obiekcie mieści się hotel Dwór Górny.
Pierwotny kościół św. Mikołaja powstał w 1550 r., wskutek rozwoju miasta został rozebrany i zastąpiony większym, neogotyckim, zbudowanym w latach 1885-87. Świątynia ma postać trójnawowej hali na planie krzyża łacińskiego, posiada strzelistą wieżę o wysokości 72 m. Wewnątrz zachowała się gotycka figura św. Krzysztofa z 1511 r. Obok stoi plebania z czasów budowy kościoła i neogotycka kaplica. Na murze otaczającym kościół znajduje się zniszczone epitafium dzieci Hieronima Kesslera z początku XVII w.
Gotycki kościół Wniebowzięcia NMP zbudowano w 1502 r., w latach 1725-30 przebudowano go na barokowy. Na murze znajduje się figura, przedstawiająca wezwanie świątyni z ok. 1700 r., obok stoi XIX-wieczne Ukrzyżowanie, z wężem z jabłkiem i barankiem w podstawie oraz dawny portal z ogródków przydomowych W. W. Klambta. Za kościołem znajduje się malownicza kładka nad Włodzicą, w korycie której umieszczono fontannę jaszczura Rudka.
Most nad Włodzicą flankowany rzeźbami Ukrzyżowania z 1792 r. i jedną z najstarszych w Polsce figurą św. Jana Nepomucena z 1706 r., fundacji Friedricha Frantza Ferdinanda i Marii Magdaleny Winckler. Kolejna figura św. Jana Nepomucena z 1752 r. usytuowana jest obok ujścia Woliborki do Włodzicy. Wzdłuż rzeki ciągną się podcieniowe domy tkaczy z XVIII/XIX w.
Barokowy kościół Podwyższenia Krzyża Św. z 1659 r.
Kaplica loretańska wzniesiona w latach 1765-67 z inicjatywy Antona Klambta, stoi przy niej Ukrzyżowanie z 1773 r. z zachowaną figurą św. Jana Ewangelisty w podstawie.
Cmentarz z kaplicą z pocz. XX w. Na nekropolii znajdują się ciekawe grobowce rodzin Schoenwiese i Rose z tego samego okresu.
Kolejowy Czarny Most poprowadzono nad doliną Woliborki, w czasie budowy (1876-80) był najwyższy w Prusach (35 m). W latach 1909-12 dobudowano drugi tor, rozebrany w związku ze zniszczeniem sąsiedniego mostu w Zatorzu w 1945 r. Obiekt podtrzymują trzy filary z czerwonego piaskowca, przęsło kratownicowe z jazdą górą ma dł. 36,18 m a długość całkowita obiektu wynosi 149,46 m.
Stacja Nowa Ruda (421 m) położona jest na linii kolejowej Kłodzko – Wałbrzych, zbudowanej w latach 1879-80. Ta jedna z najpiękniejszych linii kolejowych w Polsce zbudowana została w trudnym górskim terenie i obfituje w liczne wiadukty i tunele. Stację uruchomiono wraz z budową linii w 1879 r., powstał wtedy budynek dworca z czerwonego piaskowca, mający cechy architektury przemysłowej, lokomotywownia i mała wieża ciśnień. W latach 1903-05 stację rozbudowano, w celu poszerzenia układu torowego skruszono ścianę skalną naprzeciwko dworca, powstały dwie nastawnie i wiata peronowa. W latach 70. XX w. rozebrano lokomotywownię, nieco później wieżę ciśnień. Nad wyjazdem w kierunku Ścinawki Średniej góruje stalowy most drogowy, z którego roztacza się widok na stację.
Nad miastem wznosi się Ruda Góra (510 m) z dosypaną hałdą dawnej kopalni węgla. Ze szczytu hałdy rozpościera się widok na pasmo Malinowej Gór Sowich, a z jej południowej krawędzi jak na dłoni widać Wzgórza Włodzickie (Góra Wszystkich Św., Góra Św. Anny) z położoną w dole Nową Rudą, Garb Dzikowca z kamieniołomem na Przykrzcu i wieżę szybową dawnej kopalni w Słupcu.
Drogosław
Dwór Stillfriedów powstał ok. 1600 r., przebudowano go w XVIII i XIX w., obecnie pełni funkcje mieszkalne.
Neoromański kościół św. Barbary wzniesiono w 1910 r. wg projektu znanego architekta Ludwiga Schneidera, posiada charakterystyczną wierzę w formie westwerku. Obok znajduje się cmentarz z kaplicą i Ukrzyżowaniem z lat budowy kościoła.
Zabytkowa kopalnia węgla Ruben (Szyb Lech) powstała w 1868 r. i została rozbudowana w 1890 r., po wojnie otrzymała nazwę Nowa Ruda. Po zaprzestaniu wydobycia w 1994 r. kopalnię udostępniono do zwiedzania. Do dzisiaj zachowały się: nadszybie z wieżą i maszynownią z 1890 r. oraz hale kompresorów, wentylatorów i warsztatu mechanicznego. Udostępniona do zwiedzania sztolnia ma 700 m, trasę pokonuje się w kaskach górniczych, a atrakcją jest przejazd podziemną kolejką.
Stacja Nowa Ruda Przedmieście powstała w 1880 r. jako bocznica do kopalni Ruben. Posiadała trzy tory i kolejkę linową, dowożącą urobek z kopalni Rudolf w Przygórzu. Po 1945 r. uruchomiono tu także stację osobową, po likwidacji kopalni w poł. lat 90. XX w. zredukowaną, po rozebraniu bocznych torów, do przystanku.
Zatorze
Most kolejowy na Zatorzu przerzucono nad doliną Piekielnicy w 1880 r. Posiadał on cztery filary z okładziną z czerwonego piaskowca, w latach 1909-12 dobudowano drugi tor. Pod sam koniec wojny 8 maja 1945 r. most został wysadzony przez saperów Wehrmachtu. W 1946 r. zastąpiono go prowizoryczną drewnianą konstrukcją, a w 1949 r. powstała obecna konstrukcja. Wzniesiono nowe, żelbetowe filary z kamiennym oblicowaniem, redukując liczbę torów do jednego. Most ma 185 m długości i 30 m wysokości, obok zachowały się ślady filarów prowizorycznego mostu.
Zdrojowisko
Uzdrowisko powstało w 1836 r. z inicjatywy doktora C. Niedenfuhra w oparciu o jedyne w Sudetach źródło szczawy wodorowęglanowo-siarczanowo-sodowej. W poł. XIX w. wzniesiono dom zdrojowy i wille dla kuracjuszy, całość otaczał rozległy park. Ok. 1900 r. wskutek działalności górniczej źródła zaczęły zanikać, ale jeszcze do 1945 r. działała tu stacja klimatyczna z letniskiem, basenem i amfiteatrem. Po wojnie w domu zdrojowym umieszczono Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych, po jego likwidacji obiekt jest opuszczony.
Przystanek Nowa Ruda Zdrojowisko położony jest wysoko nad osiedlem, na zboczu Włodyki (682 m) we Wzgórzach Wyrębińskich. Został uruchomiony w 1896 r. z inicjatywy właściciela tutejszego uzdrowiska, Adama, który postawił tu niewielki drewniany budynek-wiatę. W czasie przebudowy linii na dwutorową w latach 1908-13 zbudowano drugi budynek murowany. W 1910 r. planowano nawet bocznicę do uzdrowiska, jednak ze względu na strome nachylenie terenu odstąpiono od projektu. Po 1945 r. przystanek był uczęszczany przez uczniów, mieszczącego się w dawnym uzdrowisku Zespołu Szkół Gimnazjalnych, obecnie wykorzystywany jest głównie turystycznie.
Obok stoi okazały most kolejowy z 1880 r., rozbudowany o drugi tor w latach 1909-12. Posiada trzy filary z czerwonego piaskowca, cztery kratownicowe przęsła, długość 148,4 m i wysokość 30 m. Po wysadzeniu w 1945 r. sąsiedniego mostu na Zatorzu zdjęto z mostu jeden tor.
Słupiec
Neogotycki kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej wzniesiono w latach 1885-87 z czerwonego piaskowca. Na murach i pod świątynią znajdują się nagrobki hr. von Pilati, obok stoi figura św. Judy Tadeusza z 1772 r. i pomnik poległych w I wojnie światowej. Z drugiej strony kościoła stoi figura św. Jana Nepomucena, ustawiona wtórnie na cokole kolumny morowej, zbudowanej przez jezuitów w 1680 r. w lesie między Słupcem a Dzikowcem.
Budynek dawnego kościoła ewangelickiego z 1903 r., w którym znajdują się obecnie mieszkania prywatne.
Kaplica przy ul. Kasztanowej wystawiona w 1826 roku przez Josefa Nisela z nagrobkiem i ławą z głową Chrystusa.
Nad Słupcem wznosi się Góra Wszystkich Świętych – jedna z dwóch głównych kulminacji południowej części Wzgórz Włodzickich (obok Góry Św. Anny 647 m). Na szczycie słupiecki oddział Kłodzkiego Towarzystwa Górskiego wzniósł w 1913 r. 15-metrową wieżę widokową, której nadano imię feldmarszałka Helmuta von Moltke, przedstawia go płaskorzeźba nad wejściem. Z mającej kształt latarni morskiej wieży rozpościera się rozległa panorama, obejmująca Góry Sowie, Bardzkie, Bystrzyckie, Orlickie i Stołowe oraz Wzgórza Ścinawskie, doskonale stąd widać wieżę widokową na Górze Św. Anny.
Na niższej kulminacji – Kościelcu (615 m) znajduje się barokowe Sanktuarium MB Bolesnej zbudowane w 1680 r. przez mieszkańców Słupca w podziękowaniu za ocalenie z zarazy, obok świątyni zamieszkali pustelnicy. Po 1945 r. kościół uległ dewastacji, jednak został odbudowany i ponownie konsekrowany w 1996 r. Do świątyni prowadzi droga krzyżowa z 1855 r.
