Miasto powiatowe, liczące 13300 mieszkańców, położone przy linii kolejowej z Wrocławia Psie Pole i przy drodze ekspresowej Wrocław – Poznań. Trzebnica leży w małej kotlinie, otoczonej z trzech stron przez Wzgórza Trzebnickie. Słowiańska osada istniała tu już w V w., pierwsza wzmianka o obecnej Trzebnicy pochodzi z 1138 r. Rozwój osady zaczął się kiedy w 1202 r. Henryk Brodaty ufundował kościół i klasztor cysterek, pierwszy żeński klasztor cysterski na ziemiach polskich. Ostatnie lata swego życia (1238-43) spędziła w nim św. Jadwiga Śl., stąd Trzebnica jest ośrodkiem jej kultu. Prawa miejskie otrzymała w 1250 r., w 1257 r. doszło do wykupu wójtostwa z rąk klasztoru. W XIV w. miasto weszło w skład księstwa oleśnickiego, jeszcze w poł. XVII w. w okolicy przeważała ludność polska. W 1810 r. doszło do kasaty klasztoru. W XIX w. miasto się rozwinęło, powstały zakłady włókiennicze, bank, drukarnia, doprowadzono prąd (1897) i gaz (1910). W 1886 r. doprowadzono linię kolejową z Wrocławia Psiego Pola, a w 1898 r. linię wąskotorową z Wrocławia do Prusic, łączącą się z liniami do Żmigrodu i Milicza. W 1888 r. uruchomiono niewielkie uzdrowisko. 25 stycznia 1945 r. po zaciętych walkach miasto opanowały wojska radzieckie, zniszczeniu uległo 75 % zabudowy. Wiosną 1945 r. mieściła się tu pierwsza siedziba władz województwa dolnośląskiego. Od 1999 r. Trzebnica jest ponownie siedzibą powiatu. Obecnie miasto jest ośrodkiem pielgrzymkowym i intensywnie rozbudowuje się w związku z bliskością aglomeracji wrocławskiej.
Stacja Trzebnica – w 1886 r. pruskie koleje państwowe zbudowały linię kolejową Wrocław Psie Pole – Trzebnica. Linię zamknięto dla ruchu pasażerskiego w 1991 r., a towarowego w 1999 r. Później docierały tu jedynie okazjonalne pociągi turystyczne i pielgrzymkowe Dolnośląskich Kolei Regionalnych. Dzięki staraniom samorządu województwa dolnośląskiego linię przejęła i wyremontowała Dolnośląska Służba Dróg i Kolei. W 2009 r. przywrócono połączenia pasażerskie, obsługiwane szynobusami Kolei Dolnośląskich. Budynek stacji kolejowej w stylu włoskiej willi pochodzi z 1886 r. Do 1954 r. działała w nim restauracja, kasy i biura. Po wznowieniu połączeń w 2009 r. Gmina Trzebnica wykonała gruntowną rewitalizację budynku dworca. Przy stacji zachowała się dawna lokomotywownia, obrotnica i magazyn towarowy. Przed dworcem w 2019 r. powstało centrum przesiadkowe, pełniące rolę dworca autobusowego. Obok rosną pomnikowy jawor i lipa.
Linia wąskotorowa Kolejki Wrocławsko-Trzebnicko-Prusickiej o rozstawie 750 mm powstała w 1898 r. W Prusicach łączyła się ze zbudowaną w latach 1894-95 linią Żmigrodzko-Milickiej Kolejki Powiatowej ze Żmigrodu do Sulmierzyc, z odgałęzieniem Przedkowice – Prusice. W 1967 r. zamknięto odcinek Wrocław – Trzebnica, od tej pory pociągi zaczynały bieg na stacji Trzebnica Gaj. W 1978 r. zlikwidowano kasę biletową i ekspedycję towarową, a administrację kolejki przeniesiono do Milicza. W 1985 r. zaprzestano przewozów towarowych. Linię ostatecznie zlikwidowano w 1991 r. i w ciągu dwóch lat rozebrano.
Stacja posiadała dwa odwrotne łuki torów o długości 250 m, z przejściem rozjazdowym pośrodku. Po bokach znajdowały się tory ładunkowe – od strony majątku Kellerhof tor z 10-tonową wagą, z drugiej strony dwa żeberka do placów ładunkowych i budynku dworca.
Budynek dworca w 1975 r. przekazano ZHP jako harcówka i spłonął w latach 80. XX w. Przy ul. Milickiej znajdowała się stalowa wiata dla podróżnych. Na północ od dworca zbudowano centralne warsztaty kolejki z dwustanowiskową parowozownią i wagonownią. Obecnie pełnią one rolę magazynów i hurtowni.
Zachował się także budynek stacji Trzebnica Zdrój i ceglany wiadukt dawnej kolei wąskotorowej na ul. Mostowej.
Bazylika św. Jadwigi i św. Bartłomieja tworzy razem z dawnym klasztorem cysterek Sanktuarium św. Jadwigi. Powstała w latach 1208-19 jako trójnawowy, jeden z pierwszych w Polsce kościołów ceglanych w stylu romańskim. W latach 1268-1269 powstała pierwsza w Polsce kaplica w stylu gotyckim, w której umieszczono relikwie św. Jadwigi. Pochowano tu także 22 Piastów śląskich, na czele z Henrykiem Brodatym. W latach 1680-85 doszło do barokowej przebudowy kościoła, powstało barokowe wyposażenie wnętrza, z obrazami Willmanna. W 1690 r. dobudowano północną kruchtę. W latach 1730-60 wyrzeźbiono rokokowe ołtarze (dzieła Mangoldta, Schefflera). W latach 1780-85 zbudowano klasycystyczną wieżę bazyliki, wg projektu Dahna. Na północnej ścianie znajduje się rzeźba św. Bartłomieja z wizerunkiem Chrystusa z 1785 r., nad nią klasycystyczny balkon. W 1810 r. sekularyzowano klasztor, bazylika stała się kościołem parafialnym. W 1903 r. kościół restaurowano, zamontowano zegar na wieży, wrocławscy artyści Schwarzbach i Hans Pölzig zbudowali chór muzyczny. W okresie międzywojennym odkryto i wyeksponowano portale romańskie. Po 1945 r. udostępniono kryptę św. Bartłomieja ukończoną w 1214 r., w zakrystii romańskiej urządzono muzeum z cennymi zbiorami sztuki sakralnej. W barokowej bryle budowli wyróżniają się dwa portale romańskie, będące reliktami pierwotnego kościoła. Pierwszy z lat 1218-1230 z tympanonem z przedstawieniem króla Dawida, grającego na lutni w towarzystwie królowej Betsabe. Drugi sprzed 1250 r. z tympanonem ze sceną adoracji przez anioły NMP z Dzieciątkiem. Wejście prowadzi przez barokowe drzwi z 1720 r., w portalu znajduje się płaskorzeźba św. Jadwigi. Przed bazyliką stoi barokowa kolumna św. Jana Nepomucena z 1738 r.
Wnętrze bazyliki urządzone jest z barokowym przepychem. Nawa główna posiada 19,2 m wysokości, wzdłuż niej znajduje się 19 obrazów M. Willmanna z 1. poł. XVIII w. ze scenami z życia św. Jadwigi. Neobarokowy chór muzyczny z organami z 1903 r. jest autorstwa wrocławskich artystów Schwarzbacha i Hansa Pölziga. W świątyni znajduje się 13 barokowych ołtarzy bocznych oraz ambona z 1745 r. (dzieło Mangoldta). W ołtarzach św. Bartłomieja i św. Krystyny stoją obrazy M. Willmanna. W nawach bocznych zawieszono obrazy Drogi Krzyżowej z poł. XIX w. Przed prezbiterium znajdują się rzeźby śś. Jadwigi i Elżbiety. Rzeźby przed i w ołtarzu głównym są autorstwa F. J. Mangoldta. W centrum znajduje się obraz Wniebowzięcia NMP (autorstwa Filipa van Bentuma, 1747-48), wokół posągi – od lewej: św. Bartłomiej, Jan Chrzciciel, Juda Tadeusz i Jan Ewangelista, a nad nim obraz Trójcy Św. Pośrodku prezbiterium stoi nagrobek ks. Henryka Brodatego i mistrza zakonu kawalerów mieczowych Konrada von Feuchtwangena (1685, dzieło Jakuba Bielawskiego). Po prawej widać gotycki portal z Ukrzyżowaniem (1290). Z pierwotnego wyposażenia zachowały się: późnogotycka rzeźba Matki Boskiej z XV w. oraz późnogotycki obraz ołtarzowy Matki Bożej z Dzieciątkiem.
Kaplica św. Jana Chrzciciela – romańska z barokową kratą (1701), na środku stoi tumba nagrobna św. Jadwigi z epitafium z 1680 r. (dzieło krakowskiego rzeźbiarza Marcina Bielawskiego), święta leżała tu w czasie budowy poświęconej jej kaplicy. Poza tym znajdują się tu dwie chrzcielnice: gotycko-renesansowa z pocz. XVI w. i barokowa z XVIII w. Na ścianach widać malowidła przedstawiające klasztory cysterskie i żywot św. Jadwigi z 1800 r.
Kaplica św. Jadwigi z lat 1267-69 – pierwszy klasycznie gotycki obiekt na ziemiach polskich. Stoi tu grobowiec św. Jadwigi z 1680 r. z alabastrową figurą księżnej z ok. 1750 r. (dzieło Magoldta). Wokół widać m.in. epitafium ks. legnicko-brzeskiej Karoliny z 1707 r. i dwie furty z orłami piastowskimi. Późnobarokowy ołtarz główny z 1730 r. zawiera obraz św. Jadwigi z 1653 r. Ambona polska (głoszono z niej kazania po polsku) pochodzi z 1685 r., a gotycki krucyfiks z 1410 r. Przy wejściu znajduje się wczesnogotycki portal z Koronacją NMP z 1290 r., a w ołtarzach bocznych obrazy św. Anny i św. Józefa autorstwa F. Schefflera.
Krypta św. Bartłomieja – najstarsza, romańska część bazyliki z 1214 r. Znajduje się tu grobowiec ks. oleśnickiego Konrada II i ekspozycja detali romańskich i gotyckich.
Klasztor cysterek, ufundowany w 1202 r. przez księcia Henryka Brodatego pod wpływem żony Jadwigi, był siedzibą pierwszego w Polsce zakonu żeńskiego. W latach 1432-33 został zniszczony przez najazd husytów, ponownie w 1475 r. przez wojska węgierskie Macieja Korwina. Stary, romański klasztor wyburzono w 1697 r., na jego miejscu powstał nowy, barokowy, projektu Kalkbrennera (1697-1726). W 1810 r. dokonano kasaty klasztoru, urządzono w nim obóz jeniecki dla Rosjan w czasie wojen napoleońskich, lazaret (1813-16) i fabrykę sukienniczą (1817 -57). W 1870 r. część budynku wykupili joannici, w 1889 r. resztę odkupiły boromeuszki, urządzając szpital. Wkrótce joannici oddali swoją część boromeuszkom.
Późnobarokowy budynek ma rozmiary 115 x 88 m i bogato zdobioną fasadę z płytkim ryzalitem i rozbudowaną lukarną. W narożach znajdują się wieże z masywnymi hełmami. Wewnątrz zbudowano refektarze i wirydarze z barokowymi rzeźbami. Wejście obok bazyliki zdobi portal północny z MB z Dzieciątkiem, św. Jadwigą i jej nauczycielką Petrissą. Na balustradach schodów stoją rzeźby śś. Scholastyki i Humbeliny, a na dziedzińcu figura św. Jana Nepomucena i Pieta z 1723 r., przeniesione z mostu na Polskiej Wodzie. W zabytkowym parku rosną cisy, tuje oraz pomniki przyrody – miłorząb i cztery platany. Stoi tu drewniany pawilon z XIX/XX w., fontanna, kapliczka św. Franciszka z barometrami i pomnik Jana Pawła II. W skład zabudowy klasztornej wchodzą budynki z 2. poł. XVIII – XIX w.: Dom Anny, Dom Jadwigi, Dom Henryka, pralnia i stróżówka.
Neogotycki kościół śś. Piotra i Pawła z 1859 r. Pierwotną kaplicę ufundował tu Piotr Włostowic w XII w., w 1155 r. znajdował się tu już kościół. W latach 1525-1671 i 1709-1945 świątynia znajdowała się we władaniu protestantów. W 1859 r. dokonano gruntownej przebudowy w stylu neogotyckim. Po 1945 r. budynek niszczał, w 1987 r. przyznano go parafii, wyremontowano i erygowano w 1999 r. Późnogotycka wieża z XV/XVI w. posadowiona jest na jeszcze romańskich fundamentach.
Na środku trzebnickiego rynku stoi eklektyczny ratusz z 1868 r., obecnie siedziba Urzędu Stanu Cywilnego i Muzeum Regionalnego, prezentującego dokumenty, reprodukcje, pieczęcie i rekwizyty dotyczące osadnictwa w rejonie Trzebnicy. W północnej pierzei stoi barokowa kamieniczka Pod Złotym Słońcem (nr 8) z 2. poł. XVIII w., przebudowana w XIX/XX w. z portalem i głowicami jońskimi. Pod nr 12 i 22 znajdują się kalenicowe domy z pocz. XIX w., przebudowane w XX wieku. Na Rynku ustawiono także rzeźby kotów, nawiązujące do zwyczajowej nazwy Wzgórz Trzebnickich – Góry Kocie i replikę XVIII-wiecznego pręgierza.
Grodzisko to miejsce zameczku książęcego z XIII-XIV w., zniszczonego w 1432 r. przez husytów.
Rotunda Pięciu Stołów – krąg o średnicy 28 m, otoczony murem z cegły, brył granitowych i rudy darniowej, wzniesionym w XIII w. Tu spotykała się św. Jadwiga z potrzebującymi, znajdowało się też miejsce kwarantanny podczas epidemii i cmentarz. W środku stoi krzyż i rzeźba św. Jadwigi.
Zabudowa uzdrowiskowa, pochodząca z okresu po 1888 r., kiedy Trzebnicy przyznano status uzdrowiska. Obejmuje eklektyczny dom zdrojowy z 1888 r., modernistyczny hotel kuracyjny z 1905 r., drewnianą halę spacerową i neobarokowy pałac z XIX/XX w. (dawna Szkoła Gospodarstwa Domowego Boromeuszek). W przylegających ulicach znajduje się wiele starych willi. W skład zdroju wchodzą stawy, między którymi znajduje się nowy amfiteatr, tężnia solankowa i Trzebnicki Park Wodny „Zdrój”.
Las Bukowy
Las o charakterze parkowym (dawny park zdrojowy), znajdujący się na południowo-wschodnich obrzeżach Trzebnicy, na stoku wzgórza Widok (244 m). Rosną tu buki z domieszką lipy, dębu, klonu, jaworu, świerka i modrzewia. Las stanowi miejsce rekreacji i wypoczynku mieszkańców Trzebnicy.
W lesie znajduje się neogotycki kościół 14 Świętych Wspomożycieli z 1884 r. Na miejscu ośrodka pogańskiego kultu Słowian wzniesiono w XII w. kaplicę pustelniczą. W 1463 r. ksieni Anna ufundowała tu kościół, który w 1509 r. otrzymał prawo odpustu. Wewnątrz znajduje się wyposażenie z lat budowy, barwne polichromie i neobarokowe rzeźby. Obok stoi grota lurdzka z 1926 r.
Nad kościołem znajduje się Kalwaria Trzebnicka, powstała pierwotnie w XV w., później wielokrotnie przebudowywana m.in. w 1735 r. przez ksienię Zofię Korycińską.
Dawny Pensjonat Zamek z lat 1890-1905 ma formę romantyczno-neogotyckiego zameczku. Obok znajdują się: wozownia, studnia Źródło Marii Karoliny i park.
